منطق حوادث در ایران؛ از درسی که نمی‌گیریم

محمد هدایتی- اتوبوس حامل دانش‌آموزان در هرمزگان تصادف می‌کند، نزدیک به 10 نفر از دانش‌آموزان جان خود را از دست می‌دهند. بسیاری نیز جراحات جدی می‌بینند.
در میانه این فاجعه در شرایطی که همه داغدار این اتفاق هستیم، از برخورد با عاملان حادثه صحبت می‌شود. احتمالا راننده مقصر بوده است. در این مورد خاص جدای از خواب‌آلودگی راننده و قصور او، می‌توان پرسشی دیگر را مطرح کرد. اساسا چرا اتوبوسی که حامل دانش‌آموزان است، باید ساعاتی پس از نیمه‌شب بین جاده‌ها در رفت‌وآمد باشد. فکر نمی‌کنم چنین چیزی در هیچ جای دنیا نشانی داشته باشد.
در واقع عامل بروز این اتفاقات، نظام تصمیم‌گیری است که با نوعی خوشبینی ساده‌لوحانه، افراد را در وضعیت‌های پرمخاطره قرار می‌دهد. اما این تصادف هم بازتاب‌دهنده همان الگو و منطق دیرین مواجهه ما با امور است. در لایه زیرین همه اتفاقات رویکردی نهفته است که گویا قرار نیست به این زودی‌ها به پرسش گرفته شود؛ فقدان «جدیت». این فقدان فقط در مسوولان دیده نمی‌شود. در ما به عنوان شهروندان هم وجود دارد.
رد این فقدان را می‌شود همه‌جا یافت. همه می‌دانستند که وضعیت در ساختمان پلاسکو مناسب نیست، همه نهادهای مسوول چون شهرداری، همه ساکنان آن و همه کسانی که گذارشان به پلاسکو افتاده است، می‌دانستند که وضعیت ساختمان مناسب نیست و باید کاری کرد. اما همه دست روی دست گذاشتند تا اتفاق رخ دهد.


چندین سال قبل در یکی از خوابگاه‌های دانشجویی، دانشجویی به خاطر عدم وجود آمبولانس و تاخیر در رسیدن به بیمارستان فوت کرد. پس از آن اتفاق تقریبا غالب خوابگاه‌های دانشجویی مجهز شدند به آمبولانس. پیشتر هم عقل سلیم حکم می‌کرد در محیط‌هایی که بعضا نزدیک به دو هزار نفر زندگی می‌کنند، وجود آمبولانس حیاتی است اما تا پس از وقوع اتفاق اقدامی نشد. این ضرورت جدی گرفته نشد.
ما در وضعیت‌های اجتماعی مختلف، نوعی آسان‌گیری داریم؛ آسان‌گیری‌ای که دلالت بر نوعی مسوولیت‌گریزی در قبال خودمان و دیگران دارد؛ بدون پشتوانه. رویکردی که به فرهنگ عامه هم راه یافته است. با عباراتی نظیر «توکلت بر خدا باشد»، سعی می‌کنیم کمبودها را نبینیم یا ناچیز بشماریم و کسی را که قائل بر رعایت استانداردها و حداقل‌هاست، سختگیر قلمداد می‌کنیم. حالا همه از برخورد با عاملان صحبت می‌کنند. نمی‌دانم چنین اتفاقی رخ می‌دهد یا نه و اگر هم رخ دهد، می‌تواند تسکینی برای داغ‌دیدگان باشد؟ اما ما با جدی نگرفتن وضعیت‌ها، عرصه را بر بروز فجایع باز کرده‌ایم.
hedayati.mohammad@yahoo.com