روزنامه قانون
1396/06/12
استاد ماندگار حقـوق
11شهریور سالگرد فوت پدر علم حقوق ایران، مرحوم دکتر امیرناصر کاتوزیان بود. مردی که برای دانش حقوق در ایران زحمات بسیاری کشید. مرحرم کاتوزیان حقوقدان برجسته، استاد تمام دانشکده حقوق دانشگاه تهران، نویسنده،وکیل دادگستری و قاضی دادگستری و از تدوین‌کنندگان پیش‌نویس اولیه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بود. از وی به عنوان پدر علم حقوق ایران یاد میشود؛ بیشتر کتاب‌های وی از منابع اصلی درسِ حقوق مدنی دانشجویان حقوق به شمار می‌رود.دکتر ناصر کاتوزیان، در سال ۱۳۱۰ در خانواده‌ای اهل علم و هنر در تهران به دنیا آمد.دوره تحصیلات ابتدايی را در مدرسه اقبال و دوره متوسطه را در دبیرستان علمیه و با رتبه اول و کسب نشان درجه دو علمی به پایان رساند. در سال ۱۳۲۸ وارد دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد و در سال ۱۳۳۱ لیسانس (رتبه اول) و در سال ۱۳۳۶ فوق لیسانس و در سال ۱۳۳۸ با ارائه پایان نامه « وصیت در حقوق مدنی ایران» دکتری حقوق خصوصی را دریافت کرد.دکتر کاتوزیان از سال ۱۳۳۲ به کادر قضايی دادگستری پیوست و تا سال ۱۳۴۴ در محاکم حقوقی تهران فعالیت قضايی داشت. در همین سال از خدمت قضايی کناره گیری کرد وبه عضویت هیات علمی دانشکده حقوق دانشگاه تهران درآمد واز آن سال به تدریس حقوق خصوصی به ویژه حقوق مدنی در دوره های تحصیلات تکمیلی وعالی حقوق ادامه داد .در ۱۴ بهمن ۱۳۸۳ محمد خاتمی، ريیس‌جمهور وقت ایران، نشان درجه‌یک فرهنگ و هنر و دانش را به وی اهدا کرد. در سال 1384 انجمن آثار و مفاخر فرهنگی بزرگداشتی برای او ترتیب داد و کتابی که حاصل گفت وگویی با او بوده است درباره زندگی و آثارش را منتشر کرد. امیر ناصر کاتوزیان ، صبح سه شنبه یازدهم شهریور ۱۳۹۳ در سن ۸۷ سالگی در تهران درگذشت.پیکر او در مراسمی با حضور برخی از بزرگان حقوق و فقه در دانشکده حقوق دانشگاه تهران تشییع و در قطعه نام آواران بهشت زهرا به خاک سپرده شد. محمد صالح نیکبخت، وکیل دادگستری در گفت وگویی با سایت دادتیکان در بیان خاطرات خود ازدکترکاتوزیان گفته است:آن طور که یادم است، اولین بار که ایشان وارد دانشگاه شد، هیچ یک از کلاس‌های حقوق مدنی با ایشان نبود و تنها درس مقدمه علم حقوق را تدریس می‌کردند. اولین درسی که من با مرحوم کاتوزیان داشتم، مقدمه علم حقوق بود. استاد کاتوزیان در آن زمان درس مقدمه علم حقوق را طوری ارائه می‌کردند که در گذشته نمونه آن دیده نشده بود. این درس بسیار سخت و پیچیده تنظیم شده بود و از مباحث فلسفی از جمله نظریات کانت نیز در کلاس درس صحبت به میان می‌آمد. برای ما که درس ادبی نخوانده بودیم و در رشته علوم طبیعی تحصیل کرده بودیم، این درس خیلی سخت بود. من یک بار به دکتر کاتوزیان گفتم که درس مقدمه علم حقوق شما سخت است. و ایشان بسیار عصبی شدند و گفتند که این درس برای کسانی است که می‌خواهند به سیستم قضایی ایران ورود کنند و مسئولیت برعهده بگیرند، از این رو باید سخت باشد. در آن زمان من از این حرف ناراحت شدم ولی بعدها که وارد دروس حقوق مدنی شدیم و به خصوص در دروس مربوط به وصیت که با ایشان گذراندم، مباحث مربوط به مبانی علم حقوق بسیار به کار ما آمد و در آنجا علت سختگیری ایشان را متوجه شدم.
عبدالصمد خرمشاهی،وکیل دادگستری نیز در رابطه با دورانی که دانشجوی دکتري بوده گفته است:تا جایی که به خاطر دارم، بخش بزرگي از مباني حقوق مدني را دكتر كاتوزيان تشريح كردند كه تبلور آن را مي‌توان در كتاب مقدمه علم حقوق مشاهده كرد. خداوند آقای کاتوزیان را رحمت کند. هرچیزی عشق می‌خواهد، مرحوم کاتوزیان عاشق حقوق مدنی و کار تدریس بود. به خاطر دارم که ایشان می‌گفتند بدون کتاب حقوق مدنی نمی‌توانند حتی قدمی از قدم بردارند. من همیشه عاشق مسائل جزایی بودم، از این رو علاقه کمتری به حقوق مدنی داشتم و معمولا کمترین نمراتم را از استاد کاتوزیان می‌گرفتم. به خاطر دارم در یکی از امتحانات نمره کمی گرفتم و رفتم خدمت استاد کاتوزیان و با گلایه گفتم این چه نمره‌ای است که به من داده‌اید؟ به ایشان گفتم من همیشه نمرات خوبی می‌آورم برای همین از شهریه معاف می‌شوم و با کلی سر و صدا گفتم این نمره بسیار پایینی است که به من داده‌اید. مرحوم کاتوزیان هم با صبوری من را به اتاقش فراخواند و برگه امتحان من را آورد. گفتند بیا باهم سوالات را دوباره بخوانیم، از ساعت 9 صبح تا نزدیک ظهر سوالات را یک به یک با من بحث می‌کردند. فقط از افرادی همچون دکتر کاتوزیان برمی‌آید که برای همچین مساله‌ای آن قدر وقت بگذارد و با صبوری پاسخ بدهد.نعمت احمدی، حقوقدان نیز در تشریح خاطرات دوران تحصیل خود توضیح داده است که شاید من در میان دانشجویان دکتر کاتوزیان، بیشترین واحد را با ایشان گذرانده باشم. علاوه بر مقدمه علم حقوق و فلسفه علم حقوق، من تمامی دروس مدنی را نیز با ایشان سپری کردم. هرچند دکتر کاتوزیان بیان خوبی نداشت ولی کلاس‌های درس ایشان بسیار جذاب بود. کلاس‌های درس ایشان بسیار آکادمیک و منظم بود. برای کلاس درس ایشان باید همواره با مطالعه وارد کلاس می‌شدیم و اگر اینچنین بود، می‌توانستیم استفاده دوچندانی از کلاس درس ایشان داشته باشیم. این یکی از ویژگی‌های کلاس‌های دکتر کاتوزیان بود.به نظر من انقلاب فرهنگی و اخراج ایشان از دانشگاه اگرچه ستم بسیار بزرگی به ایشان بود ولی این اخراج، دکتر کاتوزیان را دکتر کاتوزیان کرد. اکثر تالیفات ایشان در این دوره خانه نشینی صورت گرفت، در واقع این خانه نشینی ستم به ایشان و یک لطف بسیار بزرگ به جامعه حقوقی بود.به نظر من دکتر کاتوزیان مثل آب نرم و مثل آب سخت بود. هیچ چیزی سخت‌تر و نرم‌تر از آب نیست. آقای دکتر کاتوزیان در مقابل شرایط مانند آب بود. ظلم به ایشان باعث شد تا وی از جنبه سختی آب استفاده کند و دست به تالیفات بسیار گرانبهایی بزند. به طور کلی من تالیفات حوزه حقوق را به قبل و بعد از کاتوزیان تقسیم می‌کنم. زیرا پیش از ایشان در حوزه خصوصی و مدنی به جز چند نفر از جمله دکتر سیدحسن امامی، تالیفات خاص و پربار دیگری نداشتیم.
سایر اخبار این روزنامه
توقف اردوهاي شبانه دانش‌آموزي
آزمون استانداران
تقويت پارلمان يا تضعيف امنيت؟
زندگي بر مدار «شانس»!
خشت كج برج ۲۷ طبقه هر مز ان
ورود حتي با بليت ممنـوع!
هشدار از قلب پدافندي ايران
تعامل وزیر با يك تشكل
بدعهدي ادامه دار گازي
ورود حتي با بليت ممنوع!
آتش در شهر
قضات در گر دنه بازنشستگی
استاد ماندگار حقـوق
