روزنامه آفتاب یزد
1396/10/04
ایران رتبه اول صادرات پسته را پس می گیرد؟
آفتاب اقتصادی- الهام علائی : در سرتاسر جهان، نام پسته با ایران عجین شده و هر کسی که اطلاعات اقتصادی محدودی نیز دارد، می داند که کشورمان بخش عمده ای از تقاضای پسته در جهان را تامین می کند. این محصول از جمله مهم‌ترین اقلام صادراتی ما است که نقش آن در گسترش درآمدهای ارزی کشور غیر قابل انکار است. هرچند طعم و کیفیت پسته ایرانی در جهان شناخته شده است، اما اخیرا فاکتورهایی مانند رقابت سایر کشورها، کاهش تولید و افزایش قیمت در این راستا و در مورد میزان سهم ایران در بازارهای بین المللی موثر بوده اند.یکی از مهم‌ترین رقبای ایران در تجارت پسته، آمریکا است که در سال 1395 توانست رتبه اول صادرات این محصول در جهان را از ایران برباید. علی نظری، دبیر انجمن پسته ایران در مورد رتبه ایران در صادرات پسته می گوید: «ایران در تولید و صادرات پسته در جهان مقام دوم را دارد و این درحالی است که سال‌های گذشته ایران مقام اول را به خود اختصاص داده بود، اما آمریکا با افزایش تولید و تجهیزات مکانیزه توانسته است رتبه اول را نصیب خود کند. عضو نبودن ایران در سازمان تجارت جهانی و همچنین افزایش تولید پسته در آمریکا از عمده دلایل اُفت رتبه ایران در صادرات پسته به نقاط مختلف جهان بوده است».
آمار صادرات پسته ایران
آمارها نشان می دهد که صادرات پسته ایرانی از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ سهم ۲,۲ درصدی از ارزش کل صادرات کشور را به خود اختصاص داده است. همچنین این محصول نقش مهمی در کاهش وابستگی بودجه عمومی دولت به درآمدهای نفتی دارد. آمار گمرک در سال 95، حاکی از آن است که بیش از 69 هزار و 154 تن پسته تازه، خشک کرده، پسته با پوست و بدون پوست همچنین خلال پسته به کشورهای مختلف جهان صادر شده
است. براساس صادرات این حجم پسته، درآمد 636 میلیون و 284 هزار و 381 دلاری نصیب کشور شده
است. همچنین ارزش ریالی این میزان صادرات، بالغ بر دو هزار و 45 میلیارد و 445 میلیون و 35 هزار و 696 تومان در آمار گمرک به ثبت رسیده است. این گزارش نشان می دهد که در سال 95، بیش از 64 کشور جهان پذیرای پسته ایرانی بوده اند که از جمله آنها می‌توان کشورهای ایالات متحده آمریکا، آلمان، اوکراین، قطر، شیلی، استرالیا، انگلستان، ایتالیا و فرانسه را نام برد.
متغیرهای موثر بر تجارت پستهبه دلیل اهمیت این محصول و نقش آن در اقتصاد ایران، مطالعات بسیاری روی عوامل موثر بر تجارت پسته صورت گرفته است. نتایج برخی پژوهش های انجام شده در این حوزه نشان می دهد که متغیرهای نسبت قیمت داخلی به قیمت جهانی پسته و نرخ ارز واقعی اثر مثبت و معنی‌داری بر سهم صادراتی پسته ایران دارند. همچنین متغیرهای نوسانات تولید پسته ایران، متغیر مجازی خشکسالی و سهم صادراتی آمریکا اثر منفی و معنی‌داری بر سهم صادراتی پسته کشور می‌گذارند.
همچنین از آنجا که بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند که یکی از راهکارهای رونق اقتصاد، پرهیز از اقتصاد تک‌محصولی است، اهمیت پرداختن به درآمد حاصل از مواردی غیر از درآمد فروش نفت به شدت احساس می شود. همچنین از آنجا که در میان انواع محصولات صادراتی بخش کشاورزی ایران، پسته سهمی بیش از 37 درصد از کل ارزش صادرات محصولات کشاورزی کشور را در حدود سه دهه در اختیار دارد، لزوم پرداختن بیشتر به بحث صادرات این محصول هر روز بیشتر از دیروز قوت می گیرد. ایران در فاصله سال‌های 1986 تا 2012، حدود 52 درصد کل پسته جهان را تولید کرده که بزرگترین تولیدکننده این محصول در جهان بوده است.
مطابق آخرین آماری که در مهرماه امسال از سوی صادرکنندگان عمده پسته اعلام شد، سال گذشته
180 هزار تن پسته در کشور تولید و نزدیک 140 هزار تن آن به ارزش 1.2 میلیارد دلار تا اواخر اسفندماه 95 به کشورهای هدف صادر شد. ایران با صادرات تمامی محصول پسته خود، از فروردین‌ماه امسال محصولی برای صادرات نداشت که این به معنای کاهش صادرات نبود، اما از ابتدای فصل برداشت مجدداً بازار این محصول رونق گرفته است. همچنین پیش‌بینی شده است که امسال بیش از 240 هزار تن پسته در کشور تولید شود که بین 180 تا 200 هزار تن آن به ارزش بیش از 1.5 میلیارد دلار به کشورهای هدف صادر خواهد شد. در حال حاضر، 60 هزار تن پسته ایرانی به چین، 25 هزار تن به اروپا، 10 هزار تن به روسیه و بقیه به مناطق خلیج فارس و کانادا و آمریکای جنوبی صادر میشود.
راهکارهای پیشی گرفتن از آمریکا
همانگونه که مطرح شد، مهم‌ترین رقیب ایران در صادرات پسته، آمریکا است که نسبت به سایر رقبا دارای برنامه های بهتر و مترقی تری برای تجارت این محصول است. پژوهشگرانی چون حامد رفیعی و مجید محمدی معتقدند، عمده‌ترین عوامل اثرگذار بر صادرات هر محصول شامل نرخ ارز واقعی، قیمت صادراتی و قیمت در بازارهای جهانی است. علاوه بر این، با توجه به رقابت شدید میان ایران و آمریکا، به‌خصوص در سال‌های اخیر، سهم صادراتی آمریکا در بازارهای جهانی نیز به عنوان یکی از متغیرهای توضیحی در نظر گرفته شد. متغیر ریسک تولید محصولات کشاورزی که به عوامل جوی، آفات و وضعیت عرضه و تقاضای نهاده‌ها مربوط میشود نیز در الگوی برآوردی سهم صادرات ایران در بازارهای جهانی وارد شده است.
یافته های پژوهشگران پس از انجام مطالعات گسترده در این زمینه نشان می دهد که سهم صادراتی ایران در بازارهای جهانی محصول پسته تابعی از متغیرهای نسبت قیمت داخلی به قیمت جهانی پسته، نرخ ارز واقعی، سهم آمریکا از صادرات جهانی پسته، نوسانات تولید پسته ایران و متغیر مجازی خشکسالی و متغیر روَند است. چنانچه در بلندمدت نسبت قیمت داخلی به قیمت جهانی پسته یک درصد افزایش یابد، با افزایش میزان صادرات ایران، سهم صادراتی پسته ایران 1.001 درصد افزایش می‌یابد. همچنین با افزایش یک درصدی نرخ ارز واقعی، صادرات پسته ایران به جهان افزایش می‌یابد و سهم ایران به اندازه 0.482 درصد بیشتر میشود.
نکته قابل توجه این است که با افزایش یک‌درصدی سهم آمریکا از صادرات پسته، در بلندمدت سهم ایران 0.231 درصد کاهش پیدا می‌کند. همچنین افزایش نوسان در تولید پسته ایران، منجر به کاهش اعتماد کشورهای هدف نسبت به تولید و بازار پسته ایران میشود و این کشورها به واردات پسته از سایر کشورها روی خواهند آورد. ضریب متغیر مجازی خشکسالی سال‌های 2008 و 2009 و همچنین خشکسالی سال 1999 نیز نشان می‌دهد که خشکسالی اثر منفی و معنی‌داری بر متغیر سهم صادرات پسته ایران داشته است.
تاثیر تحریم ها
از نگاهی دیگر در سال های گذشته، فشارها از ناحیه تحریم ها، تعرفه ها و محدودیت های اعمال شده مشکلاتی را برای پسته کاران ایرانی ایجاد کرده است. درست است که پسته در فهرست محصولات تحریمی قرار نداشته، اما محدودیت ها
در زمینه مبادلات بانکی ایران موجب شده تا پسته کاران ایرانی برای صدور محصولات خود با دشواری هایی مواجه باشند. انعقاد برجام در سال 2015 موجب لغو تحریم ها شد و پس از آن میزان صادرات پسته ایران نیز افزایش یافت. اما در حال حاضر همچنان نگرانی های در این راستا وجود دارد. رفتارهای دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا در مورد برجام و وضع مجدد تحریم ها علیه ایران می تواند این صنعت را با چالش های جدی مواجه کند. حجت حسنی، معاون اتحادیه پسته ایران، معتقد است که لغو برجام و بازگشت تحریم ها می تواند به معنای بازگشت به دوران رقابت ناعادلانه و نابرابر باشد.
سهم نوسانات تولید
همچنین نتایج تحقیقات در زمینه صادرات پسته و چالش های مرتبط با آن نشان می دهد که در هر دوره، 75 درصد از عدم تعادل در سهم صادراتی پسته ایران تعدیل و به سمت روند بلندمدت خود نزدیک میشود. همچنین در کوتاه‌مدت، متغیر نسبت قیمت داخلی به متوسط قیمت جهانی بیشترین تاثیر را بر سهم صادراتی پسته ایران دارد. محققانی چون عمران طاهری ریکنده و صابر کلهری معتقدند، با توجه به رابطه معکوس
بین نوسانات تولید و سهم صادراتی پسته، می توان با توسعه کشاورزی دانش‌محور و گسترش آموزش‌های کشاورزی و در کنار آن، توسعه فناوری‌های نوین و استفاده از مدیریت مناسب واحدهای تولیدی تا جای ممکن از نوسانات تولید جلوگیری شود.
از سوی دیگر به دلیل وجود رابطه معکوس بین سهم صادرات آمریکا و سهم صادرات ایران، باید به منظور حفظ بازارهای هدف بین‌المللی، اقداماتی نظیر بسته‌بندی جذاب، بازاریابی مناسب، ثبات در بازاررسانی محصول پسته، شناسایی بازارهای بالقوه هدف و تبدیل آن به بازارهای بالفعل و احیای مشوق‌های صادراتی ضرورت خواهد داشت. همچنین لازم است همواره به سیاست‌های کشور رقیب (آمریکا) در بازارهای جهانی و به‌ویژه در بازارهای مورد هدف ایران، توجه شود تا بتوان در آینده با پیشبرد سیاست‌های مناسب، حضور رقبا در بازار را محدود کرد و بازاری پایدارتر برای صادرات پسته فراهم کرد.
همچنین از آنجا که خشکسالی اثری معنی‌دار و کاهشی بر سهم ایران در بازارهای جهانی پسته دارد، بهتر است دوره‌های خشکسالی برای سال‌های آتی پیش‌بینی شود تا بتوان پیش از رسیدن به این دوره‌ها، سیاست‌گذاری مناسبی برای برخورداری مناسب همراه با خشکسالی و کاهش اثرات منفی آن اتخاذ کرد. از سوی دیگر نرخ ارز اثر مثبت و معنی‌داری بر سهم صادرات ایران در صادراتی جهانی پسته دارد بنابراین اتخاذ سیاست‌های مناسب نرخ ارز در جهت تعدیل نرخ ارز واقعی و رونق صادرات غیرنفتی از جمله محصول پسته، می‌تواند نقش بسزایی در افزایش ظرفیت آینده تولید و دستیابی به رشد اقتصادی داشته باشد.
در پایان باید به مهم‌ترین متغیر این مبحث اشاره کرد که متغیر تولید است. با توجه به اهمیت تولید داخلی و حمایت از آن در برنامه‌های توسعه پنجساله کشور و به‌ویژه با توجه به تاکید بر مباحث اقتصاد مقاومتی در سال‌های اخیر، لازم است علاوه بر بهبود روند تولید، به کاهش نوسان‌های تولید سالانه توجه شود و سیاستگذاران علاوه بر ارائه راهکارهای سیاستی در خصوص حمایت از تولید داخلی، این حمایت‌ها را در راستای کاهش نوسان‌های سالانه تولید نیز تبیین و برنامه‌ریزی کنند.
سایر اخبار این روزنامه
ما کم طاقت شده‌ایم یا دولت نقص دارد؟
دومینوی گرانی؟
مجید ابهری = رفتارشناس
علی مصلحی
حسین طاهری فرد
ایران رتبه اول صادرات پسته را پس می گیرد؟
مانع حضور ملک مطیعی در تلویزیون مشخص شد
قیمت لبنیات گران نشد واقعی شد!
تخم‌مرغ از مرغ گران‌تر شد!
امپراتوری قالیباف را به این زودی نمی‌توان تغییر داد
اپراتور بی‌جا می‌کند اطلاعات مشتریان را در اختیار دیگران بگذارد
زمین می‌لرزد، هوا آلوده است و قیمت‌ها هم هر روز بالا می‌رود
پشت پرده مهربانی عجیب بانک‌ها
مجید ابهری = رفتارشناس
