روزنامه فرهیختگان
1397/02/06
معماری شهری؛ معیار توسعه فیزیکی دانشگاه‌های جهان
چند وقتی است خبرها و حاشیه‌های طرح توسعه دانشگاه تهران، روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها را به دنبال خود کشانده است. هر روزی عده‌ای مخالف و موافق در محافل جدا یا مشترک گرد هم می‌آیند و به بحث و تبادل‌نظر می‌پردازند اما این گردهمایی‌ها تاکنون نتیجه‌ای را به دنبال نداشته است. (صفحه ۸ را بخوانید) پیش‌تر در همین صفحه گزارشی از ابهامات موجود در طرح توسعه این دانشگاه با عنوان «دردسرهای طرح توسعه دانشگاه تهران» منتشر شد؛ طرحی که اجرا‌کنندگان آن ادعا می‌کنند در پایان این پروژه این دانشگاه تبدیل به یک «شهر دانش» میشود، اما در طرف دیگر مخالفان نظر دیگری دارند و از یک مکان‌یابی اشتباه سخن می‌گویند. بر همین اساس در این گزارش نگاهی به موقعیت جغرافیایی دانشگاه‌های برتر دنیا می‌اندازیم اما پیش از آن توجه به این سوال مهم است که معیارهای مکان‌یابی در تخصیص فضای دانشگاهی چیست؟ بدون‌شک نحوه تخصیص فضا برای کاربری آموزشی از اهمیت زیادی برخوردار است. برای ارائه خدمات آموزشی مطلوب، رعایت معیارهای زیست‌محیطی در مکان‌یابی و استقرار آنها الزامی است. کارشناسان دو معیار اصلی برای استقرار فیزیکی دانشگاه‌ها در نظر می‌گیرند: یک، معیارهای عمومی، مانند سازگاری، آسایش، کارایی، مطلوبیت، سلامتی و ایمنی. این معیار به این معناست که برای تاسیس یک دانشگاه فاکتورهایی ازجمله نزدیکی به خیابان اصلی (برای دسترسی بهتر به وسایل نقلیه عمومی)، دوری از مناطق صنعتی و تاسیسات، نزدیکی به مراکز فرهنگی مانند موزه، سینما، نزدیکی به مراکز انتظامی و مراکز تفریحی مانند پارک سالن ورزشی، نزدیکی به مراکز مخابرات، نزدیکی به بیمارستان و مراکز درمانی، نزدیکی به آتش‌نشانی و... باید مدنظر باشد. دو، معیار اختصاصی است، این معیار شرایط استقرار کاربردی در محیط ازجمله همجواری مناسب و سازگاری را مدنظر دارد. البته معیارهای پایه‌ای مکان ازجمله شعاع عملکرد مفید، جمعیت زیرپوشش و قطعات تفکیکی نیز باید مورد توجه قرار گیرد. نکته قابل‌توجه در بررسی مکان‌یابی دانشگاه‌های برتر جهان رعایت این موارد است. توسعه آکسفورد با حفظ بافت سنتی و شهری تاریخچه تاسیس: تاسیس دانشگاه آکسفورد در انگلیس به سال ۱۰۹۶ بازمی‌گردد. آکسفورد از سال 1167، رشد یافت و حالا از 38 دانشکده تشکیل شده است. دوران رنسانس برای این دانشگاه، دوران گسترش و تحول بود، در سال 1853 دانشکده‌های ریاضیات، علوم طبیعی، ادبیات انسانی و حقوق و تاریخ مدرن در آکسفورد و چند دانشگاه دیگر ایجاد شدند و ششمین دانشکده که به این دانشگاه افزوده شد، تکنولوژی نام داشت. موقعیت مکانی: این دانشگاه در جنوب جزیره قرار دارد و از خوابگاه‌ها، دانشکده‌ها، دپارتمان‌ها و مجتمع‌ها تشکیل شده که در مرکز پردیس پراکنده‌اند.وضعیت توسعه فیزیکی: آکسفورد با وجود قدمتی چند قرنی اما در گسترش فضای فیزیکی خود آثار و تمدن قدیمی را حفظ کرده است. هرچند در برخی مواقع گسترش یافته اما بافت سنتی و شهری را تغییر نداده است. به عنوان مثال بزرگ‌ترین کتابخانه انگلیس در این دانشگاه است و مساحتی برابر 190 کیلومتر مربع دارد و گفته میشود وسعت این کتابخانه سالانه پنج کیلومتر افزایش پیدا می‌کند اما این تغییرات در بافت محلی بی‌تاثیر است.
دانشگاه سوربن، دانشگاهی بدون توسعه فیزیکی تاریخچه تاسیس: دانشگاه سوربن فرانسه قدیمی‌ترین دانشگاه این کشور است که شامل 14 دپارتمان آموزشی و پژوهشی و پنج موسسه است. موقعیت مکانی: تمام دانشکده‌های این دانشگاه در گذشته در مرکز پاریس و در یک جا بود. اما امروزه حدود 9 دانشگاه که همگی به نام سوربن معروف است در جاهای مختلف فرانسه است. البته این گسستگی دانشکده‌ها به انقلاب سال 1968 فرانسه ارتباط دارد که منجر به تقسیم 13 دانشکده شد. پردیس‌های این دانشگاه در پاریس، حومه شهر یا خارج از کشور قرار دارد. کومپینی و فونتنبلو دو پردیس این دانشگاه هستند که مسافتی 40 دقیقه‌ای با پردیس مرکزی دارند.
وضعیت توسعه فیزیکی: قدمت دانشگاهی و نیز موقعیت مکانی این دانشگاه شاید ازجمله علت‌هایی باشد که هیچ‌گاه باعث نشده سخنی از متمرکزسازی این دانشگاه بیان شود چراکه هرگونه توسعه یا یکجاسازی این دانشکده‌ها متحمل هزینه‌هایی در بافت شهری پاریس میشود.
توسعه کمبریج، دانشگاهی مطابق با قوانین محلی تاریخچه تاسیس: دانشگاه کمبریج انگلستان دومین دانشگاه قدیمی این کشور حدود ۸۰۵ سال پیش تاسیس شده و متشکل از 31 دانشکده و دپارتمان آکادمیک که در 6 مرکز سازماندهی شده‌اند، است. جدید‌ترین دانشکده این دانشگاه رابینسون نام داشته که در دهه 1970 تاسیس شده است و کالج هومرتن که در مارس 2010 از شکل انجمن به دانشکده کامل تبدیل شد، را می‌توان جدید‌ترین دانشکده نامید. موقعیت مکانی: این دانشگاه در شرق انگلستان است و جالب اینکه ساختمان‌های زیادی از شهر با ارزش تاریخی را از آن خود کرده است. وضعیت توسعه فیزیکی: از آنجا که این مجموعه تحصیلات عالی انگلیس دارای قدمتی چندصدساله است، اسنادی مبنی‌بر اینکه در چه دوره‌هایی گسترش داشته یا بازسازی شده است در دسترس نیست اما اوایل سال ۲۰۱۵ میلادی دانشگاه کمبریج از یک طرح جدید توسعه شهری در منطقه شمال غربی خبر داد تا به این منظور بتواند یک چارچوب جدیدی را برای یک منطقه محوری با تلفیقی از جامعه دانشگاهی و فضای شهری ارائه دهد. این برنامه توسعه از سوی Aecom تدوین شده که به نوعی آرمان دستیابی به یک فضای شهری متعادل، دائمی و پایدار است. طرح توسعه شمال غربی کمبریج شامل هزار و ۵۰۰ خانه برای کارگران کلیدی، دوهزار خوابگاه برای دانشجویان کارشناسی‌ارشد، هزار و ۵۰۰ خانه برای فروش، ۱۰۰ هزار مترمربع فضا برای امکانات پژوهشی مرکز محلی احداث دبستان، مرکز انجمن، مرکز پزشکی، سوپرمارکت، فروشگاه و هتل خواهد بود. اما این شهر جدید کاملا با قوانین محلی سکونت و تجارت در شهرهای بزرگ همانندی می‌کند و می‌تواند در توسعه شهری کمبریج نقش بی‌بدیلی را ایفا کند. همچنین در این طرح توسعه فضای سبز شهری، حفظ محیط‌زیست، گسترش احداث خانه‌های سبز، ایجاد فضاهای ایمن برای رفت و آمد شهروندان و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل شهری همگی لحاظ و در نظر گرفته شده است. توسعه استنفورد با نظرسنجی از دانشجویان تاریخچه تاسیس: دانشگاه استنفورد در سال ۱۸۹۱ توسط یک زوج تاسیس شد. این دانشگاه دارای دانشکده‌های علوم، بازرگانی، حقوق، پزشکی و مهندسی است.
موقعیت مکانی: این دانشگاه میان شهر سانفرانسیسکو و سن‌خوزه در دره سیلیکون ایالت کالیفرنیا واقع شده است.
وضعیت توسعه فیزیکی: برخی دانشکده‌های این دانشگاه مثل علوم هر چندسال یک‌بار به دلیل افزایش علوم نوین گسترش فیزیکی و محیطی پیدا می‌کند و اما سایر دانشکده‌ها آخرین‌بار در 1983 بازسازی شده‌اند. نکته جالب اینکه در سال ۲۰۱۶ هنگامی که دانشگاه استنفورد ۱۲۵سالگی خود را جشن گرفت برای کاربردی‌سازی فضاهای آموزشی خود، با نظرسنجی از دانشجویان حاضر در سال 1983 نسبت به گسترش فیزیکی خود اقدام کرد و رشته‌های نوینی که ایجاد کرده بود را در مراکز تخصصی آن جا داد. مکان‌یابی دقیق دانشگاه هاروارد تاریخچه تاسیس: هاروارد در سال ۱۶۳۶ میلادی ساخته شد. این دانشگاه درحال حاضر دارای 9 دانشکده با 160 رشته تحصیلی است. موقعیت مکانی: این دانشگاه در شهر کمبریج ایالت ماساچوست آمریکا واقع شده است. فاصله این دانشگاه با دانشگاه ام‌آی‌تی کمتر از دو کیلومتر است. نکته جالب‌تر اینکه این دو دانشگاه از سه سو به رودخانه منتهی می‌شوند. لذا مکان‌یابی این منطقه که چند دانشگاه در آن واقع شده به قدری دقیق بوده که در بافت شهری تاثیری ندارد. قسمت‌هایی از دانشگاه هاروارد مثل دانشکده پزشکی و دانشکده بازرگانی در شهر مجاور کمبریج یعنی بوستون قرار دارد. وضعیت توسعه فیزیکی: هاروارد در طول این سال‌ها بارها به دلایل مختلف گسترش پیدا کرده است. ساختمان دوم این دانشگاه، به نام «کالج بومیان»، در ۱۶۵۴ تاسیس شد و انتشارات و مطبوعات دانشگاه که از سال ۱۶۳۸ به آن محل انتقال یافت. برخی دانشکده‌ها هرکدام تقریبا 30 سال پیش بازسازی شده و در سال‌های اخیر هیچ‌گونه گسترش فیزیکی نداشته‌اند. توسعه غیرمتمرکز دانشگاه بن در مرکز شهر تاریخچه تاسیس: دانشگاه بن آلمان توسط فردریش ویلهلم سوم پادشاه پروس، تاسیس شد. اکنون این دانشگاه دارای 544 استاد و 32 هزار و 500 دانشجو در هر سه مقطع تحصیلی دارد. این دانشگاه مشهور آلمانی از سال 1818 تا 1928 دارای پنج دانشکده بود اما در سال 1928 دانشکده حقوق و اقتصاد که تا آن زمان بخشی از دانشکده هنر و علوم محسوب می‌شدند، دانشکده حقوق و اقتصاد جدید را شکل دادند. موقعیت مکانی: این دانشگاه دولتی که در رتبه‌بندی جهانی جزء 100 دانشگاه برتر جهان است، در مرکز شهر واقع شده است. وضعیت توسعه فیزیکی: گسترش این دانشگاه بعد از دهه 1900 میلادی چندان رونق نداشته و همچنان بازسازی‌هایی صورت گرفته و هیچ‌گونه گسترش فیزیکی نداشته است. در مرکزیت شهر قرار داشتن این دانشگاه مانع اصلی توسعه دانشگاه است که مشکلاتی را در پی دارد و شاید به همین علت است که این دانشگاه دارای پردیس متمرکز نیست و دانشکده‌ها و مراکز اداری و تحقیقاتی آن در 371 ساختمان جداگانه قرار دارد.
سایر اخبار این روزنامه
جوان‌‌ها را به علوم عقلی دعوت کنید
شفاف‌سازی در تمام زمینه‌ها باید مورد توجه ویژه قرارگیرد
مسقف شدن نمایشگاه کتاب بعد از ۳۱ سال
محصولات پارک های علم و فناوری جایگزین شهریه
ترامپ ستون‌های خالی طرح مکرون را پر می‌کند
تغییرات مثبت در آزمون جامع دکتری
کم‌بهره واقعی
سایه‌روشن‌های یک لیگ
فراموش‌شدگان یورت
معماری شهری؛ معیار توسعه فیزیکی دانشگاه‌های جهان
