روزنامه شهروند
1399/07/06
داستان‌های ناگفته جنگ بسیار است
[پولاد امین] کارگردان فیلم «آبادان یازده 60» گلایه‌های زیادی دارد: از دشواری‌های ساخت فیلم جنگی- دفاع مقدسی تا بی‌توجهی مدیران سینمایی به این نوع از سینما؛ از حمایت‌های ظاهری و شعاری از فیلم‌های دفاع مقدسی تا مسیر اشتباه کلیت سینمای ایران. گلایه‌های کارگردان فیلم «آبادان یازده 60»، گلایه‌های بسیاری دیگر از دست‌اندرکاران سینمای جنگی ایران نیز می‌تواند باشد.این روزها فیلمی به نام «آبادان یازده 60» روی پرده سینماهاست که از متفاوت‌ترین فیلم‌های سینمای دفاع مقدس به شمار می‌آید. چهارمین ساخته سینمایی مهرداد خوشبخت، سازنده فیلم‌هایی چون «عقاب صحرا»، «صدای پای من» و «جای او دیگر خالی نیست» که سراغ داستان محاصره آبادان در آغازین روزهای دفاع مقدس رفته و روایتی داغ و نفسگیر از تلاش‌های کارکنان رادیوی آبادان برای جلوگیری از سقوط رادیو و افتادن آن به دست ارتش بعث ارایه می‌دهد.
«آبادان یازده 60» حکایت مقاومت مثال‌زدنی اهالی رادیوی آبادان است که با ادامه برنامه‌هایشان روی فرکانس «یازده 60» امید را در شنوندگان رادیو زنده نگه داشتند. فیلمی با بازی علیرضا کمالی، ویدا جاویدان، نادر سلیمانی و حسن معجونی که در جشنواره فجر سال گذشته تنها فیلم دفاع مقدسی بخش مسابقه بود و درنهایت هم با اهدای تندیس طلایی مقاومت (جایزه سردار سلیمانی) مورد تجلیل قرار گرفت، اما سازنده‌اش عقیده دارد که فیلمش سزاوار توجهی بیشتر بوده و تلاش‌هایشان در جشنواره نادیده گرفته شده است. گلایه‌ها
مهرداد خوشبخت می‌گوید با اینکه الان برای چنین گلایه‌هایی دیر است، اما در حق فیلمش در جشنواره فجر اجحاف شده است: «فیلم ما هم در بخش‌های فنی و هم غیرفنی و خلاقانه کار می‌توانست نامزد شود و حتی سیمرغ بگیرد، اما عوامل این فیلم را حتی نامزد هم نکردند که آسیب‌های زیادی به ما زد. به‌هرحال نامزدی و سیمرغ‌های جشنواره می‌توانند به فیلم‌ها در زمان اکران کمک کنند. اما نه‌تنها ما را از این امکان بی‌بهره گذاشتند که حتی به کلیت سینمای دفاع مقدس نیز آسیب زدند و درحالی‌که جوایز احتمالی فیلم‌هایی از این دست می‌توانند دیگر فیلمسازان را نیز به ساخت فیلم در این زمینه علاقه‌مند کنند، اما این اتفاق رخ نداد.»
خوشبخت برخوردی را که با فیلمش شده، دهن‌کجی به سینمای دفاع مقدس می‌داند: «اگر باور عموم بر این باشد که فیلمی خوب نشده و ضعف‌های بی‌شماری دارد، طبعا سازنده آن فیلم و دیگر عوامل آن خودشان هم این موضوع را متوجه می‌شوند و طبیعی است که انتظاری برای دریافت جایزه و جلب توجه نخواهند داشت. اما در مورد «آبادان یازده 60» یک اتفاق عجیبی رخ داد و اینکه فیلم ما را حتی در یک رشته نامزد نکردند، باعث شگفتی خیلی‌ها شد. به‌هرحال رسانه‌ها متوجه بودند که «آبادان یازده 60» چگونه فیلمی است و حتی بیشترشان درباره این فیلم نقدهای مثبتی نوشته بودند و همه‌شان به این نکته اذعان داشتند که فیلم بسیار متفاوتی است و از زاویه‌ای متفاوت از بخش اعظم فیلم‌های دفاع مقدسی به جنگ نگریسته است. بی‌توجهی جشنواره و داوران آنجایی آزاردهنده‌تر میشود که بدانیم فیلم ما تا روز آخر در فهرست انتخاب‌های مردمی در جمع پنج فیلم محبوب بود. این یعنی مردم عادی و تماشاگران جشنواره متوجه ارزش‌های فیلم ما بودند، اما داوران یک جشنواره دولتی در چهل‌سالگی دفاع مقدس، نه!» کوتاهی‌ها
«آبادان یازده 60» یکی از محصولات سازمان هنری و رسانه‌ای اوج است که نگاهی متفاوت، غیرشعاری و غیرایدئولوژیک به دفاع مقدس دارد. فیلمی درباره دفاع مردم آبادان در برابر هجوم ارتش عراق که تصویری نزدیک به واقعیت از مردم ترسیم می‌کند؛ با تمام رنگارنگی و تفاوت‌هایی که مردم هر جامعه‌ای می‌توانند با هم داشته باشند. از این نظر «آبادان یازده 60» با فیلم‌هایی مانند «روز سوم» محمدحسین لطیفی، «دکل» عبدالحسن برزیده و «شب واقعه» شهرام اسدی و به‌خصوص دو فیلم اولی متفاوت است که جامعه را توده‌ای هم‌شکل و هم‌عقیده به تصویر کشیده بودند. مهرداد خوشبخت می‌گوید که حدود 40سال بعد از آغاز جنگ و در حوالی سی‌سالگی پایان جنگ احساس می‌کرده که باید این رخداد را با نگاهی متفاوت و از زاویه‌ای تازه‌تر مورد بازبینی قرار داد: «جنگ ما آنقدر اتفاقات مختلف و جورواجور دارد که می‌توان گفت هر فیلمی درباره جنگ می‌تواند تازه و متفاوت باشد. درواقع زوایای ناگفته و نادیده در جنگ بسیار است و می‌توان ده‌ها و صدها فیلم در این مورد ساخت، بدون اینکه این فیلم‌ها کمترین شباهتی به هم داشته باشند. حالا اینکه این اتفاق نمی‌افتد و سینمای ما به این سمت نمی‌آید، دلایل گوناگونی دارد که یکی‌اش کوتاهی دست‌اندرکاران سینما و مدیران فرهنگی است و علت دیگرش هم دشواری‌های ساخت آثاری درباره دفاع مقدس.»
به عقیده مهرداد خوشبخت ارگان‌هایی که باید از تولیدات جنگی حمایت کنند و زمینه ساخت چنین آثاری را فراهم آورند، در عمل به وظیفه‌شان چندان موفق نبوده‌اند. ارگان‌ها و نهادهایی مانند بنیاد سینمایی فارابی، بنیاد روایت فتح، حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس، گروه شاهد، سازمان تبلیغات اسلامی و نهادها و ارگان‌هایی دیگر- «که حداقل در این چند‌سال اخیر کم‌کار بوده‌اند. شما ببینید این نهادها در این سال‌ها چند فیلم ساخته‌اند؟ و اگر هم ساخته‌اند، با چه کیفیتی این کار انجام شده است؟ اینکه درجشنواره گذشته و اکران امسال که مصادف است با چهلمین ساگرد دفاع مقدس، تنها یک فیلم «آبادان یازده 60» وجود دارد، این اتفاق چه معنایی می‌تواند داشته باشد»؟
مهرداد خوشبخت می‌گوید که مدیران و مسئولان و حتی سینماگران ما مدام درباره دفاع مقدس شعار می‌دهند، اما کاری برایش انجام نمی‌دهند. او چند روز پیش به خبرگزاری تسنیم نیز گفته بود: «برای من خیلی جالب است که آنقدر شعار درباره دفاع مقدس می‌دهیم، ولی برایش کار نمی‌کنیم. مسئولان ما به خواب رفته‌اند و فقط شعار می‌دهند. ارگان‌ها و نهادهای ما واقعا در این زمینه کم‌کاری می‌کنند. ویژگی‌ها
به گفته کارگردان فیلم «آبادان یازده 60» تفاوت این فیلم با بیشتر فیلم‌های سینمای دفاع مقدس، حداقل فیلم‌های مهم‌تر ژانر این است که آن فیلم‌ها داستان‌هایی درباره رزمندگان، فرماندهان و قهرمانان روایت می‌کنند، اما «آبادان یازده 60» درباره آدم‌های معمولی است که در شرایط دفاع قرار می‌گیرند و در ادامه به قهرمان بدل می‌شوند: «این خیلی مهم است که فیلم ما حکایت دفاع مردم شهر از شهرشان است. مردمی معمولی که به کمک رادیو مانع از سقوط شهرشان می‌شوند. از این نظر فیلم «آبادان یازده 60» به نوعی واجد ارزش تاریخی است، چون بخشی ناگفته و در سایه مانده از جنگ را روایت کرده. به نظر من همین هم باعث جذابیت فیلم برای مخاطبان شده و می‌بینیم که بیشتر تماشاگرانی که فیلم را دیده‌اند، از آن راضی بوده‌اند». گلایه‌های آخر
مهرداد خوشبخت از اینکه در سینمای ایران تنها به سینمای کمدی و اجتماعی توجه میشود، ناراضی است: «خب معلوم است که در هرکشوری یک نوع سینما بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد و محبوب‌تر است. اما آیا در آن کشورها هم بقیه فیلم‌ها را تعطیل می‌کنند و فقط به آن یک نوع فیلم می‌پردازند؟ مثلا در هالیوود؛ چون پرفروش‌ترین فیلم‌ها آثار علمی- تخیلی هستند. دیگر فیلمی جز فیلم‌های علمی- تخیلی ساخته نمی‌شود؟ در جاهای دیگر هم همین است. اما سینمای ما مسیری کاملا متفاوت می‌رود و همه چیز در این سینما در خدمت این نوع فیلم‌هاست که یا در گیشه جواب می‌دهند یا درجشنواره‌ها. آمریکایی‌ها ده‌ها و صدها میلیون دلار هزینه می‌کنند و نجات سرباز رایان می‌سازند. ما اما این کار را انجام نمی‌دهیم؛ یعنی مدیران دولتی ما انجام نمی‌دهند- وگرنه سینماگر که در این اوضاع کاری ازش برنمی‌آید. این نوع سینما هزینه بسیار بالایی دارد و این جلوی بخش خصوصی را برای ورود به این عرصه می‌گیرد. مشکل ما اما این است که به نظر می‌رسد مدیران فرهنگی هم از این وضع ناراضی نیستند. انگار آنها هم نمی‌خواهند سری را که درد نمی‌کند، دستمال ببندند».
