روزنامه ابتکار
1399/08/22
آیا می‌توان بار دیگر سلیقه ترانه‌ای جامعه را به سمت درستی هدایت کرد؟ دوربرگردانی برای ترانه
گروه فرهنگ و هنر – کافی است در شبکه‌های اجتماعی یا اینترنت گشتی بزنید تا با انبوهی از ترانه‌هایی روبه‌رو شوید که نه مفهومی دارند و نه زیبایی ادبی. تنها چند کلمه عاشقانه کنار هم هستند که با ریتمی روی یک موزیک خوانده شده‌اند. اما چه شد که ترانه‌ها به چنین جایی رسیدند؟ترانه در چند دهه اخیر با توجه به شرایط جامعه تغییراتی را به خود دیده است. گاه در اوج بوده و گاه با بدترین کیفیت ارائه شده است. مسیر حرکت ترانه در دو دهه اخیر به گونه‌ای بوده که کمتر شاهد ماندگاری ترانه‌ها بوده‌ایم. اما تعریف ترانه چیست؟ عبدالجبار کاکایی، ترانه‌سرا، ترانه را اینگونه تعریف کرده است: این اصطلاح را افراد زیادی تعریف کرده‌اند. با مراجعه به متون قدیم و جدید می‌توان به تعریف کلاسیک ترانه رسید، اما از ذهن من، ترانه به کلامی می‌گویند که براساس قوه شنیداری انسان، مهندسی و طراحی شده باشد. یعنی قرار نیست متاملانه و با خواندن متن نوشتاری به ترانه رسید. به نوعی ترانه تقلیل دادن متن نوشتاری به متن گفتاری است. یعنی چیزی که با شنیدن درک شده و به سرعت دریافت شود و روی احساسات اثرگذار باشد. طبیعتاً تقلیل متن از نوشتار به گفتار یک‌سری مهارت‌ها از جمله استفاده از صناعات ادبی می‌خواهد. برای این موضوع چند لایه کردن زبان مدنظر نیست و در حدی که قابل فهم باشد کافی است. این‌ها تعریف یک ترانه جدی و رسمی است، اما موسیقی به همه چیز دست‌اندازی می‌کند. حتی می‌توان قصاید خاقانی، غزل‌های حافظ و کلام چند لایه را هم با موسیقی اجرا کرد. پدیده‌ای که به نام ترانه می‌شناسیم همان تقلیل دادن متن از نوشتاری به گفتاری است، طوری که امکان دریافت سریع آن از طریق گوش هم وجود داشته باشد.
اما چرا ترانه‌سرایی در دو دهه اخیر به نسبت پیش از آن دچار چنین دگرگونی‌هایی در مفهوم و ظاهر شد؟ کاکایی می‌گوید: یکی از مشکلات ترانه‌سرایی، افول آهنگسازی است. من صلاحیت ورود به حوزه آهنگسازی را ندارم ولی احساس می‌کنم آهنگسازان حرفه‌ای کم شده‌اند و کامپیوتربازها آمده‌اند جای آهنگسازان را گرفته‌اند. نسل جوان امروز کارهای دیگران را کاور می‌کنند و به همین خاطر تئوریسین و آهنگساز کم شده است. نکته دیگر این‌که ترانه‌سرا هم زیاد شده است. وقتی مارکت ترانه با استیج‌ها شلوغ شد، ترانه‌سرا هم زیاد شد. با ورود اجرای لحن به جای ردیف‌خوانی و دستگاه‌خوانی یک جورهایی کار به سمت دلالی رفت. همه این‌ها باعث شده که وضعیت موسیقی کمی دگرگون شود.
او می‌افزاید: با تغییر لحن، به جای این‌که حس زیبایی‌شناسی جامعه را ارضا کنیم، حس کنجکاوی آن‌ها را ارضا می‌کنیم. تقریبا این عادت در جهان هم وجود دارد. مثلا در اقتصاد جهان، غلبه چین بر کشورهای دیگر به خاطر این است که این کشور تنوع و کنجکاوی را جایگزین ماندگاری و اصالت جنس کرده است. در موسیقی هم همین‌طور شده است و ما لحن‌های مختلف می‌شنویم که هیچ‌کدام از آن‌ها مبتنی بر اصول زیبایی‌شناسی نیستند. به اعتقاد من مشکلات معیشتی و بن‌بست‌های اقتصادی هم در توجه مردم به نیازهای ثانویه مانند موسیقی و کتاب خواندن بی‌تاثیر نیستند. در واقع این مسائل به سطحی‌نگری مردم دامن زده است.
اسماعیل امینی، دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی و دارای مدرک درجه یک هنری رشته شعر نیز در این‌باره گفته است: در بیشتر کشورهای دنیا معمولا خود آهنگساز یا خواننده آهنگ، کلام را می‌گوید یا چند نفر با هم دیگر یک گروه هستند که یکی از اعضای گروه ترانه کار می‌کند و در آهنگ بعدی یک نفر دیگر ترانه می‌گوید. این پدیده که یک نفر فقط ترانه بگوید و یک نفر بخواند، فقط متعلق به ما است. موضوع دیگر این‌که ما اساسا مجلات یا جلسات تخصصی برای نقد ترانه نداشته‌ایم و نداریم. در این جلساتی که به اسم ترانه برگزار میشود شرکت کرده‌ام ولی نقد ترانه ندیده‌ام. در آن‌جا فقط در این حد که چقدر خوب بود و ترانه شما را پسندیدم، حرف زده میشود و هیچ حرف تخصصی گفته نمی‌شود. در این حوزه تعلیم هم نداریم. از همه بدتر این‌که در عالم ترانه، نقد و دسته‌بندی نداریم.
او ادامه داد: در کشورهای دیگر وقتی قطعات موسیقی منتشر می‌شوند سریعا آن‌ها را طبقه‌بندی می‌کنند. فقط یک مرجع هم ندارد، بلکه ممکن است 10 شرکت این کار را انجام بدهند. مثلا وقتی یک برند گوشی جدید تولید می‌کند، چند شرکت مهندسی آن گوشی را ارزیابی می‌کنند و نقطه ضعف و قابلیت‌هایش را بررسی می‌کنند. در نهایت مشتری متوجه میشود که باید کدام گوشی را خریداری کند. در ترانه هم همین کار را انجام می‌دهند. حالا هر فردی به یک گروه منتقد اعتماد دارد و براساس نظرات آن‌ها تصمیم می‌گیرد کدام آلبوم را بگیرد. در ایران چنین چیزی را نداریم. این مساله هم به ضرر مشتری است و هم مولف. وقتی فرقی بین خریدن ترانه از ترانه‌سرای حرفه‌ای با قیمت بالا و ترانه‌سرایی که حاضر است برای اجرای ترانه‌اش پول هم بدهد، هیچ فرقی نیست، کم کم همه چیز رو به افول می‌رود و کیفیت‌ها ارزیابی نمی‌شوند.
اما چطور می‌توان از وضعیت کنونی بیرون رفت؟ آیا می‌توان سلیقه جامعه که در این دهه به این سو رفته را دوباره عوض کرد؟ ابراهیم اسماعیلی‌اراضی، شاعر، ترانه‌سرا، منتقد و پژوهشگر ادبی در این‌باره می‌گوید: جامعه نیاز به آموزش، حوصله‌ورزی و بسترهای گفتمانی‌ای دارد که باورپذیر و غیرشعاری باشد. جامعه به‌شدت باهوش است و نسل به نسل، باهوش‌تر میشود. به واسطه پژوهش‌های میدانی، با نوجوان‌ها و جوان‌ها سروکار دارم و آن‌ها را نسبتا خوب می‌شناسم. آن‌ها کلمه به کلمه چیزهایی که ما به آن‌ها رکیک می‌گویم را از بر هستند و برای همدیگر می‌خوانند تا هویت نسلی‌شان را به همدیگر اثبات کنند. من به شما قول می‌دهم به دو سال نمی‌کشد که افرادی می‌آیند و روی تللو را سفید می‌کنند؛ چون این یک مسابقه است. مسابقه بسیار کثیفی است اما متاسفانه هست.
او می‌افزاید: در این مسابقه کثیف هر کسی دریده‌تر و بی‌حیاتر باشد، برنده‌تر است. ما باید واقعیت را به رسمیت بشناسیم. این‌که شئون مختلف زشتی و بدی را در جامعه ببینیم ولی فقط خوبی را قاب کنیم، منجر به این میشود که روز به روز آن زشتی، پررنگ‌تر شود. این مسئله، تعارف‌بردار نیست. ما وظیفه نقد اجتماعی را از هنر سلب کرده‌ایم، به مسئله آموزش هم اهمیت نمی‌دهیم و جامعه هم دارد مسیر خودش را می‌رود. بخشی را جامعه پنهان‌تر می‌کند و در بخشی هم مسئولان مجبورند کنار بیایند و خط قرمزها را عقب‌تر ببرند. هیچ‌کدام از این‌ها درمان نیست؛ مثل این است که بچه مریض باشد و سرفه کند ولی من به جای این‌که او را درمان کنم، پنبه در دهانش بگذارم تا صدای سرفه‌اش شنیده نشود! در چنین شرایطی بچه ذات‌الریه می‌گیرد و در نهایت می‌میرد. رفتاری که ما در حوزه فرهنگ می‌بینیم، دقیقا همین‌طور است.
سایر اخبار این روزنامه
«ابتکار» دلایل ایجاد انتظار ریزش قیمت مسکن را بررسی کرد
پیش شرط های تعادل در بازار مسکن
محمد یوسفی آرامش
بورس، اعتماد ملی فراموش شده و اشک‌های مجانی!
حسن روحانی با تاکید بر استفاده از هر فرصتی برای رفع تحریم مطرح کرد
فرصت‌سوزی ممنوع
آیا می‌توان بار دیگر سلیقه ترانه‌ای جامعه را به سمت درستی هدایت کرد؟
دوربرگردانی برای ترانه
توجه به تهران باید بیشتر دیگر نقاط کشور باشد
حجت‌الاسلام داوود فیرحی درگذشت
فدایی استعفا داد، «علی زینی وند» استاندار کرمان شد
جنجال در کرمان
حواشی انتخابات 2020 در ایالات متحده ابعاد تازه ای پیدا کرده است
ترامپ در مسیر کودتا؟
عراقچی:
از آمدن بایدن ذوق‌زده نیستیم
ظریف خبر داد
گشایش معبر مرزی در هفته آینده بین ایران و پاکستان
رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی و هوایی:
بلیت‌های ارزان آزاد شد؛ قیمت‌های قبلی برنگشت
حجت‌الاسلام داوود فیرحی درگذشت
وزیر ارتباطات:
از انعکاس مشکلات اینترنت در فضای مجازی استقبال می‌کنیم
جهان پسا ترامپ؛ نیازمند گفت‌وگو و تعامل در عرصه بین المللی
شهاب زمانی (کارشناس ارشد علوم سیاسی و تحلیلگر روابط بین الملل )
