روزنامه وطن امروز
1399/09/17
وداع با دایره‌المعارف تعزیه
عباس اسماعیل‌گل: رضا نصرالله لنکرانی از چهره‌های باسابقه و تأثیرگذار تعزیه ایران در ۹۰ سالگی چشم از جهان فرو بست. ابراهیم گلهدارزاده، مدیرعامل انجمن تعزیه ایرانیان با اعلام خبر درگذشت رضا نصرالله لنکرانی گفت: استاد رضا نصرالله لنکرانی یکی از بزرگان تعزیه ایران بود و با وجود اینکه چند سالی بود به دلیل کهولت سن به اجرای تعزیه نمی‌پرداخت ولی وجودش برای همه تعزیه‌خوانان دلگرمی و برای تعزیه‌خوان‌های مطرح به عنوان یک تکیه‌گاه بود. وی تأکید کرد: تسلط ایشان بر نسخ تعزیه و شبیه‌خوانی و همچنین جنبه‌های دیگر تعزیه نظیر معین البکایی، موسیقی، وسایل و آکسسوار، استاد لنکرانی را به دایره‌المعارف آگاهی و معرفت تعزیه ایران تبدیل کرده بود. گلهدارزاده در ادامه سخنان خود یادآور شد: کسانی که اجراهای استاد لنکرانی را به خاطر دارند، می‌دانند که در تسلط بر اجرای تعزیه بی‌مانند بود. ایشان بارها در مجامع دانشگاهی دعوت شد و برای توسعه شناخت و تجربه خود از تعزیه بدون هیچ حب و بغضی همه آنچه را که می‌دانست به اشتراک گذاشت. مدیرعامل انجمن تعزیه ایرانیان در پایان تصریح کرد: حیف که این استاد گرانقدر دیگر در کنار ما نیست. گلهدارزاده مدیر عامل انجمن تعزیه ایران و کارشناس تئاتر درباره تعزیه و مباحث مربوط به آن گفت: در عرصه شبیه‌خوانی تاکنون کارهای زیادی در قالب مکتوب صورت گرفته که عمده آنها متمرکز بر مشاهدات از تعزیه بوده است. اینکه ما تعزیه زیاد دیده‌ایم و اشتراکات و افتراقات آنها را بررسی کرده و تبدیل به کار مکتوب کرده‌ایم، این اتفاق در همه دنیا مرسوم است تا سنت‌های هنری را حفظ کنند اما به بحث تحلیلی با توجه به اینکه ما یکی از بزرگ‌ترین مجامع جهانی و انسانی در دنیا هستیم، کمتر پرداخته‌ایم. وی با اشاره به اینکه یکی از بزرگ‌ترین جلوه‌های هنرهای نمایشی، شبیه‌خوانی است، توضیح داد: برای شکل‌گیری یک سنت هنری باید گفت‌وگو و دیالوگ صورت بگیرد اما آنچه امروز ما از گفت‌وگو می‌بینیم، صحیح نیست و اساسا با این روش چیزی شکل نمی‌گیرد. در طول تاریخ هم بخواهیم نگاه کنیم؛ نقد اجتماعی بعد از صفویه به آرامی شکل گرفته و در گوشه گوشه جهان اسلام گفت‌وگو صورت می‌گیرد که با فرهنگ اسلامی، امروز ما آن را با مذهب شیعه سازماندهی کرده‌ایم. گلهدارزاده همچنین افزود: اگر این روزها ایراداتی در تعزیه می‌بینیم، اشکال از ماست و نقد به تعزیه وارد نیست، بلکه نقد به ما وارد است. تعزیه به هیچ عنوان روی بال قدرت محفوظات تاریخی نیست و نمی‌خواهد مخاطبش مفاهیمی را حفظ کند. همه ایده تعزیه در چند ساعت منتقل نمی‌شود، بلکه به مخاطب می‌گوید که خردورزانه به مفاهیم دقت کند، حتی خود تعزیه‌خوان به مخاطب می‌گوید که من شبیه‌خوان هستم و خود شخصیت نیستم، هر چند مخاطب ساعتی به گریه می‌افتد اما بعد دومرتبه به مفاهیم بازمی‌گردد. تعزیه مدام می‌گوید که شما باید با خردتان با ظلم‌ستیزی تاریخی مواجه شوید اما به جای اینکه مصادیقی به عنوان ظلم‌ستیزی و مقاومت مطرح کند، مخاطب را عاشق ماجرا می‌کند؛ عاشق مسیری که انتهایش به این می‌رسد که پای حرف بایستی و آرمانت را با گفتن یکسری مفروضات تاریخی، با عشق ترکیب کنی و حال این مخاطب است که عاشق میشود. گلهدارزاده توضیح داد: شاید ما ندانیم کجا و چه زمانی این شیوه عزاداری و تعزیه سازماندهی شده است، هر چند مستنداتی از ما قبل تاریخ هم موجود است، حتی از ما قبل زردشت که باور به سوگ سیاوش بوده و داستان ادامه یافته است، عینا این داستان در اوستا وجود دارد که سیاوش و سوگواره هست. اگر این نزدیک‌ترین تاریخ به ما باشد، 3500 سال پیش این شکل عزاداری در سرزمین ما موجود بوده است که البته عدد بزرگی است. وی در پایان گفت: کمترین کار ما این است که همین میراث فعلی کمرنگ‌شده تعزیه را حفظ کنیم، اگر هم هیچ کار دیگری بلد نیستیم لااقل این میراث را نگه داریم برای مردمی که در این سرزمین بودند، چرا که این تعزیه را یک نفر نساخته بلکه یک تمدن ساخته است. همچنین داوود فتحعلی‌بیگی، هنرمند پیشکسوت هنرهای نمایشی و از اعضای هیأت‌مدیره انجمن تعزیه ایرانیان نیز ضمن ابراز تأثر از درگذشت رضا نصرالله لنکرانی از تعزیه‌خوان‌های باسابقه و مطرح ایران، از ثبت و ضبط نشدن تاریخ شفاهی و خاطرات تعزیه‌خوان‌های مطرح اظهار تأسف کرد. وی که از هنرمندان باسابقه عرصه نمایش‌های آیینی و سنتی و تعزیه است در گفت‌وگو با مهر گفت: استاد لنکرانی یکی از تعزیه‌خوانان پیشکسوت ایران و پدر پیشه تعزیه‌خوانی بود. وی برادر ناتنی علی ترابی تعزیه‌خوان و زندهیاد ولی‌الله ترابی نقال مشهور بود. وی ادامه داد: استاد لنکرانی از دوران طفولیت در تعزیه فعالیت داشت و بعد از سال‌ها تجربه، سبک و سیاق خاصی نیز در تعزیه‌خوانی به خود اختصاص داد. فتحعلی‌بیگی با اشاره به آشنایی خود با زندهیاد لنکرانی از سال ۶۳، تأکید کرد: خبر درگذشت استاد لنکرانی بسیار تأسف‌بار بود ولی به قول معروف همه ما مسافران این راه هستیم. این هنرمند شناخته‌شده نمایش‌های آیینی و سنتی ضمن اظهار تأسف از ثبت و ضبط نشدن خاطرات شفاهی تعزیه‌خوان‌های مطرح، تصریح کرد: استاد لنکرانی خاطرات بسیاری داشت که متأسفانه هیچ کدام ثبت و ضبط نشد. گردآوری تاریخ شفاهی تعزیه کار یک نفر نیست، بلکه نیازمند یک تیم و حمایت است. وی در پایان گفت: ما تیم ثبت و ضبط تاریخ شفاهی تعزیه را داریم اما حامی نه. هر کسی نمی‌تواند تاریخ شفاهی تعزیه را جمع کند، زیرا این گردآوری کار افرادی است که به تعزیه آشنا باشند و بدانند که چه باید بپرسند و چه پاسخ‌هایی بگیرند. * ستون هنر تعزیه را از دست دادیم رضا عزیزی، تعزیه‌خوان پیشکسوت و عضو هیأت‌مدیره انجمن تعزیه ایرانیان در گفت‌وگو با «وطن امروز»، درباره جایگاه مرحوم رضا نصرالله لنکرانی گفت: ایشان که در 90 سالگی به رحمت خدا رفت، حدود 85 سال در دستگاه امام حسین(ع) و در هنر تعزیه‌خوانی مشغول خدمت بود و اگر بخواهیم واقع‌بینانه درباره فقدان ایشان صحبت کنیم باید گفت ستون هنر تعزیه را از دست دادیم و یکی از بزرگان و تاثیرگذاران هنر آیینی و سنتی ایران از میان ما رفت و مسلما جای خالی ایشان به این راحتی پر نمی‌شود. وی درباره اینکه به چه علت لقب «دایره‌المعارف» به زندهیاد لنکرانی از سوی اهالی هنر تعزیه داده شده است، گفت: مرحوم لنکرانی صرفا یک شبیه‌خوان قهار نبود بلکه ایشان یکی از کارگردان‌های زبده هنرهای نمایشی و یک نوازنده مسلط محسوب می‌شد. وی ادامه داد: یکی از ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد استاد لنکرانی صدای رسا و پرحجم ایشان بود؛ وی از شبیه‌خوان‌های مطرح شخصیت‌های منفی تعزیه بود که به خاطر حجم بالای صدا بدون نیاز به بلندگو به اجرای تعزیه می‌پرداخت و بشدت مخاطب را تحت تاثیر قرار می‌داد. عزیزی در ادامه به توانایی ایشان در ایفای نقش در هنرهایی غیر از تعزیه اشاره کرد و گفت: بنده سال 70 گروه هنری «سیدالشهدا» را بنا گذاشتم و سالیان بسیاری استاد لنکرانی افتخار دادند در این گروه به عنوان بازیگر در کنار ما حضور داشتند. ایشان به همراه گروه «سیدالشهدا» به شهرهای مختلف برای اجرای برنامه سفر کردند. یکی از برنامه‌های ویژه‌ای که با استاد، تجربه کردیم، جشنواره هنری «حضرت یوسف(ع)» بود. گروه ما با نمایشی، روایتگر صحنه به چاه انداختن حضرت یوسف توسط برادرانش بود که استاد لنکرانی در این نمایش با ایفای نقش «شمعون» تحسین مخاطبان و هیات داوران را برانگیخت به طوری که ایشان در آن جشنواره به عنوان چهره برگزیده جشنواره انتخاب و تجلیل شد. این تعزیه‌خوان خاطرنشان کرد: استاد لنکرانی با داشتن درجه یک هنری در سال‌های متمادی که در حوزه تعزیه فعالیت می‌کرد، شاگردان بسیاری را در حوزه تعزیه و نمایش تربیت کردند که هر کدام از این شاگردان هم‌اکنون از پیشکسوتان تعزیه کشور محسوب می‌شوند. عضو هیأت‌مدیره انجمن تعزیه ایرانیان در پایان تصریح کرد: متاسفانه هنر تعزیه به عنوان یک گنجینه بزرگ در حال نابودی است. این هنر که چند سال پیش در یونسکو به نام ایران عزیز به ثبت رسیده است، برای زنده ماندنش باید اقدامات اساسی انجام شود و یکی از پیشنهادات جدی که طی سال‌های اخیر مطرح شده است، راه‌اندازی تکیه‌های تعزیه و همچنین تاسیس مدارس تعزیه در سراسر کشور است که امیدوارم این اتفاقات با بهره‌گیری از اساتید بزرگ تعزیه هر چه سریع‌تر تحقق یابد تا انتقال تجربیات این اساتید با شکل و شمایلی اصولی صورت گیرد.