روزنامه خراسان
1400/03/12
75 کیلومتر شکاف زمین در دومین آبخوان خراسان رضوی
دشت نیشابور واقع در جغرافیای مرکزی خراسان رضوی یکی از دشت های حاصلخیز و مهم شرق کشور است. این منطقه که سه شهرستان نیشابور، فیروزه و زبرخان را در بر می گیرد قطب کشاورزی، دام پروری و صنایع تبدیلی وابسته به آن در استان و شرق کشور است که به علت استفاده بی رویه و نامناسب از منابع زیرزمینی مدتی است در وضعیت فوق بحرانی قرار گرفته است. کاهش شدید بارندگی های امسال که نیشابور رکورددار کاهش بارندگی ها بود وضعیت این دشت را بیش از پیش خطرناک کرده و باعث افزایش نگرانی های زیست محیطی و اقتصادی در این منطقه شده است. اما آخرین وضعیت این دشت مهم و بحرانی چگونه است؟ مدیر امور منابع آب نیشابور در گفت و گو با خراسان رضوی اظهار می کند: کشور ما در سه دهه گذشته شاهد کم بارشی و خشکسالی بوده و تغییر اقلیم پدیده امروز و آینده کشور ماست که این پدیده ناشی از افزایش دما در کشور و دنیاست و باید خود را برای آن آماده کنیم."سعید رضا خجسته پور" با بیان این که تغییر اقلیم و کم بارشی ضررهای اقتصادی به خصوص در بخش امنیت غذایی و کشاورزی با توجه به استفاده ۹۰ درصدی از منابع آبی در بخش کشاورزی وارد می کند،می افزاید: در سال های ۹۸ و ۹۹ که بارش های مناسبی در کشور و منطقه رخ داد افرادی گفتند ایران وارد دوره ترسالی شده است که این ادعا با توجه به الگوهای ثبت شده از سال های گذشته توسط متخصصان باطل اعلام شد.وی ادامه می دهد: از همین رو وضعیت استان خراسان رضوی که در منطقه کم بارش قرار گرفته است مناسب نیست و دشت نیشابور نیز به عنوان منطقه مرکزی آن دارای کمبودهای منابع آبی است. کسری مخزن دومین آبخوان بزرگ استان ۱۳۲ میلیون متر مکعب است مدیر امور منابع آب نیشابور اظهار می کند: دشت نیشابور که شامل شهرستان های نیشابور، فیروزه و زبرخان است با مساحت ۷۳۸۸ کیلومتر مربع و وسعت آبخوان زیرزمینی ۲۵۳۶ کیلومتر مربع دومین آبخوان بزرگ استان خراسان رضوی است که از نظر وسعت حدود ۷ درصد و از نظر جمعیت ۸ درصد جمعیت استان در آن ساکن هستند.خجسته پور تصریح می کند: میزان حجم آب تجدید پذیر دشت نیشابور در سال های نرمال بیش از ۳۹۵ میلیون مترمکعب و مجموع برداشت از منابع به طور میانگین طبق آمار دراز مدت ۵۲۷ میلیون متر مکعب است. همچنین میزان کسری مخزن دشت نیشابور طبق میانگین دراز مدت 132.6 میلیون متر مکعب است. شناسایی هزار حلقه چاه غیر مجاز وی ادامه می دهد: هزار و ۸۵۳ حلقه چاه مجاز، ۴۹۳ حلقه چاه غیر مجاز دارای پرونده،۹۲۴ رشته قنات و هزار و ۸۴ دهانه چشمه و ۲۰ رودخانه دایمی با مجموع برداشت ۵۲۷ میلیون مترمکعب منبع تامین کننده آب مصرفی سه شهرستانی است که به آن ها اشاره کردیم. همچنین به تازگی حدود هزار حلقه چاه غیر مجاز نیز شناسایی شده که در حال تشکیل پرونده و سیر قانونی برخورد با مالکان این چاه هاست.مدیر امور منابع آب نیشابور خاطر نشان می کند: مجموع بارش ها در شهرستان نیشابور از ابتدای سال آبی جاری تنها ۸۶ میلی متر بوده که البته همان میزان نیز بارش موثر که بیش از ۱۲ میلی متر باشد نبوده است تا در زمین نفوذ و منابع زیر زمینی را تغذیه کند به همین دلیل هم اکنون تغذیه منابع آب زیرزمینی در دشت نیشابور نزدیک صفر است.خجسته پور ادامه می دهد: سال گذشته طی همین مدت ۲۶۲ میلی متر بارش در نیشابور داشته ایم که نشان دهنده کاهش ۶۷ درصدی بارش هاست. همچنین میانگین بلندمدت بارش های نیشابور نیز ۲۲۱ میلی متر است که در این بخش نیز شاهد کاهش ۶۱ درصدی هستیم که باعث شده است امسال بدترین وضعیت را نسبت به میانگین بلند مدت ۳۰ ساله در استان داشته باشیم و در واقع امسال رکورد دار کاهش بارندگی نسبت به میانگین بلند مدت هستیم. طول شکاف های دشت نیشابور بیش از ۷۵ کیلومتر است وی با اشاره به ایجاد شکاف های زیاد در دشت نیشابور و مشکلات متعدد ناشی از آن ها می گوید: مجموع طول شکاف های دشت نیشابور بیش از ۷۵ کیلومتراست که بزرگ ترین آن بیش از ۳۰ کیلومتر طول دارد. این شکاف ها بعضا ۱۵ متر عمق دارند که دلیل قطعی و پذیرفته شده ایجاد آن ها اضافه برداشت از منابع زیرزمینی است. خجسته پور اظهار می کند : در حوضه سد بار سال گذشته به دلیل وجود روان آب های مناسب علاوه بر تامین آب حق آبه روستاهای پایین دست و همچنین رها سازی حق آبه زیست محیطی، حدود ۱۴ میلیون متر مکعب به ذخایر آب سد بار اضافه شد و حجم آب سد به ۲۱/۷ میلیون مترمکعب رسید. در حالی که از ابتدای سال آبی جاری فقط ۲۷۰ هزار متر مکعب ورودی آب به سد بار داشته ایم و هم اکنون حجم آب این سد به کمتر از 10 میلیون متر مکعب رسیده است. انتقال آب سد بار به نیشابور ۹۰۰ میلیارد ریال اعتبار می خواهد وی با بیان این که تنها استفاده فعلی آب سد بار تامین آب مجتمع فولاد است،می افزاید: در پروژه انتقال آب از سد بار به نیشابور احتیاج به تصفیه خانه و ۲۳ کیلومتر خط انتقال آب داریم که مطابق فهرست بها و برآوردهای سال ۹۵ مبلغی در حدود ۹۰۰میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد. برای انتقال آب سد بار به فیروزه نیز با اختصاص 10میلیارد ریال دیگر می توانیم در تابستان آن را به بهره برداری برسانیم. خجسته پور در خصوص آخرین شرایط افت سطح آب های زیرزمینی در دشت نیشابور نیز می گوید: خوشبختانه شیب کاهش سطح آب های زیرزمینی از سال ۹۵ با اجرایی شدن طرح هایی نظیر سازگاری با کم آبی و طرح همیاران آب که با همکاری 11دستگاه اجرایی، تشکل های مردم نهاد و کشاورزی و دانشگاه فردوسی مشهد توسط استانداری خراسان رضوی تدوین و به دستگاه های ذی ربط در آذر ۳۹۸ ابلاغ شد کنترل و کاهش یافته به نحوی که از سال ۹۵ تا سال ۹۹ میزان افت سطح آب زیر زمینی حداکثر 2 متر بوده است در حالی که قبل از آن به طور میانگین سالیانه ۱۲۵ سانتی متر افت سطح آب داشته ایم. به عبارتی دیگر افت سطح آب زیرزمینی هم اکنون کنترل شده و به کمتر از ۵۰ سانتی متر در سال رسیده که بیانگر موثر بودن نسبی اقدام های اجرایی صورت گرفته است. در این خصوص امیدواریم با تداوم همکاری تمام دستگاه های اجرایی شهرستان و بهره برداران منابع آب در آینده نه چندان دور شاهد تحقق گام اول طرح های مزبور که به صفر رسیدن افت منابع آب زیرزمینی تا افق ۱۴۰۵ است، باشیم. مدیر امور منابع آب نیشابور با اشاره به اجرای طرح همیاران آب تصریح می کند: در همین چارچوب شش پروژه برای آب منطقه ای نیشابور شامل نصب و به روز رسانی کنتورها، تعیین تکلیف و انسداد چاه های غیر مجاز، کاهش اضافه برداشت چاه های مجاز و برقی کردن چاه های کشاورزی دیزلی تعریف شد که مطابق تعهد باید ۴۲ میلیون مترمکعب آب را در قالب این پروژه ها در حوزه شهرستان های نیشابور و زبرخان احیا کنیم که این عدد در حوزه شهرستان فیروزه ۲۰ میلیون متر مکعب است. حدود ۱۳۰۰ چاه کشاورزی مجهز به کنتور هوشمند شده اند خجسته پور ادامه می دهد: در بحث کنتورهای هوشمند با نصب کنتور روی ۷۱ حلقه چاه در سال ۹۹، از هزار و ۳۱۰ حلقه چاه کشاورزی هم اکنون هزار و ۲۸۶ حلقه مجهز به کنتور هوشمند شده اند که ۷۰۹ مورد آن ها مجهز به مودم برای کنترل و پایش لحظه ای هستند. همچنین مطابق هدف گذاری صورت گرفته برای سال ۹۹ باید ۲۵۰ کنتور به روز رسانی می شد که عملکرد ما ۳۸۰ کنتور بود. همچنین با اقدامات صورت گرفته در سال قبل تعداد مراجعان برای دریافت شارژ کارت های چاه های آب ۲۰۰ درصد افزایش یافت و به هزار و ۱۳۴ مورد رسید که نشان دهنده کاهش استفاده های غیر مجاز است. شارژ مازاد ممنوع است وی اظهار می کند: البته امسال به دلیل بارش های کم شش ماهه اول و جلوگیری از تنش آبی به محصولات غلات کشت شده، ۸۸۵ نفر زودتر از موعد شارژ خود را دریافت کرده اند که با توجه به این که ارائه شارژ مازاد بر حجم مجاز مندرج در پروانه های بهره برداری چاه ها از ابتدای سال ۹۹ ممنوع شده است بنابراین بهره برداران بخش کشاورزی باید میزان مصرف آب را به نحوی مدیریت کنند که با حجم آب موجود در کارت شارژ، محصولات خود را آبیاری یا کشت بهاره را متوقف کنند یا سطح زیر کشت را تقلیل دهند.خجسته پور بیان می کند: سال گذشته ۱۹۷ حلقه چاه غیر مجاز در نیشابور مسدود شد که از این محل سه میلیون متر مکعب صرفه جویی شده که تکلیف ما برای امسال ۲۰۰ حلقه است. وی می افزاید: از طریق استان به ما تکلیف شده بود اضافه برداشت ۱۴۰ حلقه چاه مجاز را کاهش دهیم که از این طریق ۱۷ میلیون متر مکعب صرفه جویی صورت گرفت. به طور کلی در سال گذشته با اقداماتی که در چارچوب طرح همیاران آب صورت گرفت ۲۰ میلیون متر مکعب در نیشابور و ۷ میلیون متر مکعب در زبرخان کاهش برداشت داشتیم و به این ترتیب از تعهد ۴۲ میلیون متر مکعبی خود فقط در سال ۹۹ توانستیم ۲۷ میلیون را محقق کنیم. همچنین میزان صرفه جویی در قالب طرح تعادل بخشی نیز طی هشت سال اخیر حدود ۱۵۰ میلیون مترمکعب بوده است.مدیر امور منابع آب نیشابور اظهار می کند: در سال گذشته با همکاری ها و اقدام های انجام شده با شرکت آب و فاضلاب نیشابور ۲۷۰ لیتر در ثانیه به ظرفیت تولید آب شرب شهر نیشابور افزوده شد که تا حدودی عطش تشنگی و تنش های کمبود آب شرب شهر نیشابور کاهش یافت. البته با توجه به این که در پیک مصرف، نیاز آبی در نیشابور به ۱۹۰۰ لیتر بر ثانیه افزایش می یابد همچنان با کمبود جدی آب مواجه و خواستار رعایت الگوی مصرف از سوی شهروندان هستیم.در سال گذشته توان تولیدی چاه های آب شرب نیشابور ۸۶۰ لیتر بر ثانیه بود که خوشبختانه به بیش از هزار لیتر در ثانیه افزایش یافته است.این در حالی است که بر اساس الگوهای مصرف، سرانه استاندارد بین المللی آب شرب برای هر هزار نفر معادل 2 لیتر در ثانیه است که با توجه به جمعیت ۲۶۴ هزار نفری شهر نیشابور مطابق آخرین سرشماری کشور نیاز استاندارد ما حدود ۵۳۰ لیتر بر ثانیه است.با آن که ما حدود دو برابر نیاز استاندارد آب شرب تولید می کنیم اما به دلیل فرسودگی و هدر رفت بالای شبکه، مصارف غیر مجاز و رعایت نکردن الگوی مصرف از سوی شهروندان میزان تولید آب در نیشابور باز هم در شرایط کم آبی و تنش آبی قرار دارد.رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان نیشابور می گوید: شهرستان نیشابور دارای ۲۲۰ هزار هکتار نواحی بیابانی است و ۱۰۱ هزار هکتار کانون های بحرانی فرسایش بادی دارد که دچار فرسایش خاک و محل ریزگردها شده که ۱۶۹ هزار هکتار را تحت تاثیر خودش قرار داده است. "حسین سهرابی" می افزاید: همچنین ۲۱۲ هزار هکتار از اراضی نیشابور دارای درجه سیل خیزی بحرانی و فوق بحرانی هستند که با ایجاد سیلاب ها خطرآفرین هستند. وی با اشاره به وضعیت بحرانی دشت نیشابور خاطر نشان می کند: در کشورهای توسعه یافته سد سازی دیگر منسوخ شده و راه برون رفت از فشارهای خشکسالی و خسارت های ناشی از تغییر اقلیم را اجرای پروژه های آبخیزداری می دانند. وی ادامه می دهد: در این طرح ها فرسایش و رسوب و سیلاب ها کنترل می شود و با اقدامات مختلفی که صورت می گیرد جلوی رسوب و فرسایش گرفته شده و از خروج آب از منطقه نیز جلوگیری می شود که به تقویت سفره های زیرزمینی کمک و به طور کلی از مرگ آبخوان جلوگیری می کند. رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان نیشابور بیان می کند: ۳۱۳ هزار هکتار از اراضی شهرستان قابلیت اجرای پروژه های آبخیزداری دارد که هم اکنون فقط برای ۹۰ هزار هکتار از آن ها مطالعات صورت گرفته و در ۵۰ درصد از این ۹۰ هزار هکتار نیز پروژه ها انجام شده است. ۲۰۶ میلیون متر مکعب روان آب سرگردان در نیشابور "سهرابی" با اشاره به اهمیت طرح های مختلف آبخیزداری و آبخوان داری برای نجات سفره های زیرزمینی و دشت نیشابور اظهار می کند: طبق برآوردهای ما بر اساس مساحت شهرستان و میزان میانگین بارندگی سالیانه، حدود یک میلیارد و ۳۷۲ میلیون متر مکعب آب از طریق نزولات جوی وارد شهرستان می شود که ۱۵ درصد آن با محاسبه ضریب تبخیر و ضریب روان آب، در حدود ۲۰۶ میلیون متر مکعب روان آب قابل کنترل در شهرستان نیشابور وجود دارد. وی ادامه می دهد: با تغذیه های طبیعی و مصنوعی و حفظ پوشش گیاهی این حجم از روان آب را می توان کنترل و به نفوذ آن در زمین برای تقویت سفره های زیرزمینی کمک کرد. این مهم در حالی است که هم اکنون مقدار کمی از این میزان روان آب کنترل می شود که برای بهبود آن به اجرای بیشتر پروژه های آبخیزداری نیاز داریم.
سایر اخبار این روزنامه
خط بندی ها جدی تر شد
چرا مشهدی‌ها، مدیون «دکتر شاهین‌فر» هستند؟
روزگار سیاه اجاره نشینی
75 کیلومتر شکاف زمین در دومین آبخوان خراسان رضوی
چالش‌های روانی 4 میلیون زوج نابارور
مسری‌ترین بیماری عفونی
15 فرمان برای صیانت از مجلس انقلابی
لبخند آب های ژرف
شهرداری مشهد اقداماتی انجام داده که بسیار جلوتر از سایر شهرهاست
تکاپو برای رسیدن به تکیه‌کلام‌های شهید هسته‌ای
ناگفته های اتاق عملیات جنگ12 روزه
فهرست معاف شدگان از مالیات بر عایدی سرمایه
برادرکُشی با سلاح شکاری !
