روزنامه ایران
1401/04/29
به سوی همگرایی محیط زیستی در غرب آسیا
مرتضی گلپورخبرنگار
25 تیرماه، تهران میزبان نشست وزرا و مقامات محیط زیست ۱۱ کشور منطقه بود. این نشست که با سخنرانی آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی، رئیس جمهور کشورمان برگزار شد، نقطه عطفی در همگرایی‌های محیط زیستی منطقه محسوب میشود، بویژه در زمانی که بحران ریزگردها و گرد و غبار و سدسازی برخی کشورها، مخاطرات محیط زیستی منطقه را دوچندان کرده است. در این نشست، آیت‌الله رئیسی چهار پیشنهاد مشخص روی میز سیاستگذاری محیط زیستی منطقه قرار داد که تحقق آنها، می‌تواند منشأ تحولات محیط زیستی پایدار در منطقه باشد. درباره این نشست و زمینه‌ها و الزامات همکاری‌های محیط زیستی کشورهای منطقه با علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفت‌و‌گو کرده‌ایم که می‌خوانید.
برگزاری نشست محیط زیستی، با حضور وزرای 11 کشور منطقه در تهران، اتفاق ویژه‌ای، هم برای محیط زیست غرب آسیا و هم برای جمهوری اسلامی به عنوان میزبان این نشست محسوب میشود. این همدلی منطقه‌ای، چگونه رقم خورد؟
توجه و ایجاد این همگرایی، هم دستور اکید ریاست جمهور بود، و هم اینکه دولت سیزدهم توجه ویژه‌ای به گسترش ارتباطات خود به همسایگان دارد، ضمن اینکه این مسأله یکی از ظرفیت‌های عالی برای همکاری‌های منطقه‌ای هم هست. زیرا ما در مسائل محیط زیستی درد و مسائل مشترک در منطقه داریم. همه این مسائل دست به دست هم داد تا ما شاهد برگزاری این رویداد مهم باشیم. در میان این مسائل، بحث گرد و غبار هم به عنوان محور مشترک مورد توجه قرار گرفت. رایزنی‌های خوبی در این باره انجام شد، نشست‌های دو و چندجانبه با سفرای 14 کشور پیرامونی در منطقه داشتیم که مجموعه این نشست‌ها، منجر به برگزاری این نشست شد. بنابراین، این نشست یک دستاورد عالی برای کشور بود و در کنار آن، در بحث‌های محیط زیستی هم یک همگرایی بسیار مناسبی شکل گرفت، البته ما اکنون در نقطه صفر این مسیر هستیم و امیدواریم با همگرایی که اتفاق افتاد و تعهداتی که کشورهای مختلف در زمینه محیط زیست دارند، این مسیر به خوبی پیموده شود و نشست‌های بعدی این فرایند را تکمیل کند.
از میان چهار پیشنهاد رئیس جمهور در این نشست، ایجاد دبیرخانه و صندوق مشترک، توجه ویژه‌ای را به خود جلب کرد. این دبیرخانه در کدام کشور و با چه ترتیباتی دایر خواهد شد؟
ما امیدواریم این دبیرخانه در جمهوری اسلامی ایران دایر شود، اما در بحث صندوق مشترک، از آنجا که بحث‌های مالی مطرح است، به نظر می‌رسد ابتدا باید جمهوری اسلامی ایران مبلغی را تعیین کند تا در مراحل بعد، بتوان از ظرفیت‌های بین‌المللی موجود در زمینه محیط زیست استفاده کرد و در نهایت هم سایر کشورها ترغیب شوند تا این صندوق شکل بگیرد و پایه‌های آن مستحکم شود.
آیا میشود گفت که ایران، مدیریت منطقه‌ای حفظ محیط زیست در غرب آسیا را به عهده می‌گیرد؟
ما نسبت به مسأله محیط زیست چنین رویکردی نداریم و سعی نکردیم امور را به سمتی ببریم که شما اشاره کردید. در مقابل، ما سعی کردیم یک همگرایی در منطقه شکل بگیرد، به این معنی که همه فکر کنند یک مشکل مشترک به عنوان مسائل محیط زیستی در منطقه وجود دارد که خوشبختانه این اتفاق هم افتاد. به عنوان مثال، در زمینه مدیریت گرد و غبار، ظرفیت بسیار خوبی ایجاد شد و فرایندها نشان می‌دهد که این همگرایی و این ظرفیت را در همه ابعاد محیط زیستی شاهد خواهیم بود.
زمینه‌های همکاری‌های محیط زیستی در منطقه چیست؟
ایران در زمینه مدیریت پسماند یا در استفاده از فناوری‌های دانش بنیان و فناوری های نو در زمینه‌های محیط زیستی هم تجربه‌های خوبی دارد. درباره پساب و مسائل مربوط به منابع آب و خاک هم کارهای خوبی انجام شده که می‌تواند به اشتراک گذاشته شود. علاوه بر این ظرفیت‌ها، در زمینه حیات وحش هم زمینه‌های خوبی برای همکاری وجود دارد. کشورهایی مانند عمان در زمینه حیات وحش کارهای خوبی انجام داده‌اند. برخی از کشورها هم از بعضی گونه‌های گیاهی یا جانوری استفاده می‌کنند که ما به صورت طبیعی آنها را در جنگل‌های خودمان داریم که این امر نیز برای این کشورها مزیت‌های بسیار خوبی محسوب میشود. مجموعه این بحث‌ها، ظرفیت‌ها و زمینه‌های همکاری، باعث شد که این نشست برگزار شود.
جایگاه ایران، نه از نظر سیاسی، بلکه از نظر ظرفیت‌های محیط زیستی در منطقه چگونه است؟
جمهوری اسلامی ایران در زمینه‌های محیط زیستی، هم در حوزه منابع و ذخایر و گونه‌ها و هم در زمینه تجربه‌ها و اقدامات صورت گرفته، دارای یک جامعیت ویژه است. در همه ابعادی که در مقوله محیط زیست تعریف میشود، ما تجارب ارزنده‌ای داریم. همان‌طور که اشاره کردم، در بحث پسماند راهکارهای داخلی مناسبی داریم. اما از آنجایی که مسأله گرد وغبار به صورت ویژه مطرح است، کشورهای منطقه جامعیت ما را در این زمینه پذیرفته‌اند. همچنین این مسأله هم پذیرفته شده است که کشور جمهوری اسلامی ایران از لحاظ تنوع و غنای زیستی یا از نظر وجود اکوسیستم‌های متعدد، یک جایگاه ویژه دارد. این تنوع کار و تنوع بوم زیست‌ها باعث شده است که نگاه آنان به ایران، نگاه به عنوان یک کشور مرجع باشد و جامعیت ما را در ابعاد مختلف محیط زیستی قبول می‌کنند.
در گام اول چه هدفی را در این نشست دنبال کردید؟
گام اول ما، شکل‌گیری یک همگرایی منطقه‌ای بود که دقیقاً اتفاق افتاد. حضور 11 کشور منطقه ما که شاید در سایر اجلاس‌ها به این سادگی حضور نیابند، نشان داد که این اجماع منطقه‌ای وجود دارد. از سوی دیگر، وقتی یک کشور ابتکار عمل را به دست می‌گیرد و کار را شروع می‌کند، حتماً بقیه کشورها هم اجماع می‌کنند که آنجا به عنوان منبع و منشأ کار قرار بگیرد، یا دبیرخانه در آن کشور دایر شود.
محورهای اصلی بیانیه پایانی این نشست هم همین‌ها بود که اشاره کردید؟
چون هدف ما در نهایت این است که وارد فاز عملیاتی شویم و کارهای مختلف را در حوزه‌های محیط زیستی در کشورهای منطقه دنبال کنیم، این امر اتفاق افتاد. در این میان، در زمینه گرد و غبار، قرارشد کارگروه‌های کارشناسی مشترک تشکیل شود، مبنای عمل این کارگروه‌ها نیز، دو برنامه زیرعمل منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران باشد که این دستاورد فوق‌العاده ارزنده‌ای است، زیرا ما منشأ ریزگردها را مشخص کردیم و حتی گفتیم اگر کشوری داده‌های زمینی یا جوی دارد، در اختیار قرار دهد و اگر قرار است تصمیمی گرفته شود، گرفته شود تا ما کار را دنبال کنیم که این امر نیز دستاورد خوبی برای جمهوری اسلامی ایران است.
غیر از گرد و غبار، روی چه حوزه‌هایی تمرکز میشود و ما چه چشم‌اندازی از وضعیت محیط زیست در منطقه داریم؟
همه مباحث مرتبط با محیط زیست، پویا است که در انگلیسی DYNAMIC خوانده میشود. به عبارت دیگر، آب یا هوا یک عنصر کاملاً پویا است، حیات وحش ما نیز یک مسأله پویا است. مشخصاً در زمینه حیات وحش، یکی از مشکلات موجود، حصارکشی برخی از کشورهای منطقه در اطراف مرزهای شان است. این حصارکشی باعث انقطاع زیست‌بومی و اکوسیستمی میشود که در این صورت، گونه‌های جانوری دیگر نمی‌توانند مسیرهای قبلی خود را پیمایش کنند. از این رو، یکی از مباحث این نشست، جلوگیری از انقطاع مسیرهای جانوری و حیات وحش بود که می‌تواند ناشی از راهسازی‌ها یا حصارکشی‌ها باشد. کشورهای منطقه در زمینه مدیریت مناطق حفاظت شده هم می‌توانند همکاری‌های بسیار خوبی باهم داشته باشند. ایران در این زمینه هم دستاوردهای خوبی دارد، مثلاً فعالیت‌های یگان حفاظت ما برای این کشورها بسیار جالب بود که در این زمینه هم می‌توانیم تجارب را میان دو طرف منتقل کنیم.
اخیراً سدسازی های ترکیه بسیار مورد توجه قرار گرفته است. آیا این مسأله هم یکی از مباحث این گفت‌و‌گوها است؟
ما فعلاً نشست‌هایی مانند آنچه اخیراً برگزار شد را شروع کرده ایم و در مسیر این همگرایی‌ها قرار داریم. لازم به توجه است که کشور ترکیه نیز در این نشست شرکت کرد و این حضور، دال بر این بود که رویکرد همگرایی را پذیرفته است. این امر یعنی همه کشورهای حاضر در این نشست این مسأله را پذیرفته‌اند که باید وارد این پازل شوند و پاسخگو باشند. پاسخگویی، یکی از بحث‌ها و اهداف بعدی نشست‌هایی از این دست است. آرام آرام که وارد میدان عمل شویم، دستگاه ها و کشورهای مختلف باید وظیفه خود را نسبت به محیط زیست منطقه انجام دهند.
درباره صندوق مورد اشاره شما، چشم‌انداز ایران چیست؟
دستور ریاست جمهوری و درخواست جمهوری اسلامی ایران از کشورهای منطقه این بود که ابتدا دبیرخانه‌ای دایر شود، در مرحله بعد صندوقی برای فعالیت مشترک محیط زیستی دایر شود، مسأله دیگر، نظارت بر اجراست. این بحث‌ها مطرح شد، اما مسأله این است که ابتدا باید مبلغی در این صندوق گذاشته شود. ما از نهادهای بین‌المللی خواستیم که تحریم‌ها را بهانه قرار ندهند و کمک‌های مالی و کارشناسی خود را ارائه کنند. اگر این نهادهای بین‌المللی، یک مبلغ حداقلی را به این صندوق اختصاص دهند و جمهوری اسلامی ایران هم به این دلیل که ابتکار عمل را به دست دارد، مبلغی در این صندوق واریز کند، مطمئناً کشورهای دیگر هم مشارکت خوبی خواهند داشت، البته بخشی از این میزان مشارکت نیز به روابط دوجانبه کشورهای مختلف با ایران بستگی دارد. ارزیابی ما این است که کشورهای مختلف، مثلاً در زمینه گرد و غبار، شاید منشأ نباشند، اما از آنجا که تحت تأثیر هستند، حتماً همگی خواهند خواست که مشارکت داشته باشند.
