محمد انیسی طهرانی
کارشناس روابط بین الملل

سرانجام ترکیه در دور دوم رقابت های انتخابات ریاست جمهوری در روز 28 می (7 خرداد)، رئیس جمهور خود را شناخت. «رجب طیب اردوغان» با کسب 52.18 درصد آراء از رقابت سخت و نفس گیر که در طول دو دهه زمامداری او بی‌سابقه بود، با پیروزی خارج شد. اما چالش های مهیب، نامزد پیروز را به خود فرا می خواند که مهم ترین آنها اقتصاد می باشد. اردوغان که در طول مبارزات انتخاباتی با موفقیت تمرکز هواداران خود را از بحران هزینه های زندگی دور و توجه ها را به موضوعاتی مانند امنیت و ارزش های خانوادگی سوق داد در سخنرانی پیروزی خود، «تورم» را به عنوان مشکل اصلی کشور برجسته کرد. وی در جمع هواداران در خارج از کاخ ریاست جمهوری گفت: "حل مشکلات ناشی از افزایش قیمت ها و تورم، فوری ترین موضوع روزهای آینده است. حل آنها برای ما سخت نیست". لیر ترکیه در سال های اخیر به طور پیوسته کاهش و تنها در طول یک سال ارزش آن به نصف تقلیل یافته است. اقتصاد این کشور که دچار مشکل بود تحت تاثیر زلزله، به یک بحران عظیم نزدیک شد. دو زمین لرزه ویرانگر در 6 فوریه 2023 (17 بهمن) فراتر از فاجعه انسانی، خسارات مستقیم حدود 34 میلیارد دلار بر جای گذاشت، اما نیاز به بازسازی می تواند تا دو برابر هم افزایش یابد. به همان اندازه که ترک ها از واکنش رقت انگیز دولت به زلزله ها ناخشنود می باشند به همان میزان از شرایط نامناسب اقتصاد عصبانی هستند. در 10 سال اول زمامداری حزب عدالت و توسعه، اقتصاد به سرعت رشد کرد، به طور متوسط نرخ رشد سالیانه بین سال های 2002 تا 2021 به 5.8 درصد رسید. به طور معمول زمانی که اقتصادها به سرعت رشد می کنند، سیاست افزایش نرخ سود تسهیلات بانکی برای خنک کردن اقتصاد، توسط بانک های مرکزی اعمال می شود. اما در ترکیه عکس این معیار را شاهد هستیم، به تعبیری دیگر، رجب طیب اردوغان بعنوان رئیس جمهور که خود را یک نابغه اقتصادی می داند و بانک مرکزی را در کنترل دارد، به جای افزایش نرخ ها برای حمایت از لیر ترکیه، بر کاهش نرخ ها به سطوح پایین تر اصرار داشت. سقوط ارزش لیر و افزایش نرخ تورم در اکتبر 2022 (مهر – آبان) به بالاترین سطح در 25 سال گذشته یعنی 85 درصد، نتیجه قابل پیش بینی این سیاست بود. اردوغان با وجود تورم بالا به کاهش نرخ سود بانکی ادامه داد، زیرا به تعبیر او «بهره» مادر و پدر همه بدی ها هستند. همچنین براساس داده های بانک جهانی، عرضه گسترده پول ترکیه بین سال های 2014 تا 2020 حدود سه و نیم برابر افزایش یافت و باعث کاهش ارزش لیر در مقابل دلار شد. اردوغان معتقد است که اگر ارزش لیر در برابر دلار کاهش یابد، صادرات کالا از مبداء ترکیه ارزان تر و مصرف کنندگان خارجی تمایل بیشتر به خرید دارند. اما از آنجایی که اقتصاد این کشور عمدتا به واردات وابسته است با کاهش ارزش لیر، این واردات گران تر می شود. در نتیجه پیگیری این نوع از سیاست ها اعتماد به اقتصاد کاهش و سرمایه گذاران خارجی و داخلی پول خود را از ترکیه خارج و این مشکل تشدید شد. اما ترکیه در ماه های اخیر از طریق پول کشورهای عربی حوزه خلیج فارس کمک شده است. قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی میلیاردها دلار نزد بانک مرکزی ترکیه سپرده گذاری کرده یا صندوق های سرمایه گذاری چند میلیارد دلاری تاسیس کرده اند. «امره پکر» (مدیر بخش اروپا در گروه اوراسیای موسسه تحقیقاتی در بریتانیا) معتقد است: "در شرایط فعلی اقتصاد ترکیه متکی به تامین مالی از روسیه، سرمایه‌گذاری های برخی کشورهای حوزه خلیج فارس است و این موردی است که اردوغان ادامه خواهد داد. همچنین در سه یا چهار ماه آینده به دلیل درآمدهای گردشگری تابستان شرایط اقتصاد آرام خواهد بود". اما موضوع دیگری که نیاز به توجه فوری رئیس جمهور در آغاز دوره پنج ساله خود دارد، روابط ترکیه با شرکای غربی خود، به ویژه موضوع پیوستن سوئد به ناتو است. ترکیه و مجارستان تنها اعضای ناتو هستند که درخواست استکهلم برای پیوستن به این ائتلاف دفاعی را نپذیرفته اند. کمتر از دو هفته پیش اردوغان مجددا نارضایتی خود را از حمایت سوئد از گروه‌هایی که ترکیه آن ها را تروریست نامیده است، تکرار کرد. اگر رئیس جمهور ترکیه به مخالفت با پیوستن سوئد به ناتو ادامه دهد، یک بحران بزرگ در روابط با غرب بوجود می آید. اختلاف دیگر آنکارا با غرب در مورد «حقوق بشر» است. اردوغان در سخنرانی پیروزی خود هیچ نشانه ای از سازش در مورد کسانی که توسط دولت‌اش «تروریست» خوانده می‌شوند نشان نداد و گفت «صلاح الدین دمیرتاش»، سیاستمدار برجسته کُرد که از سال 2016 زندانی است را آزاد نخواهد کرد. دادگاه حقوق بشر اروپا در سال 2020 حکم داد که ترکیه باید دمیرتاش را آزاد کند و گفت که زندانی شدن او به دلایل سیاسی بوده است، اما دولت ترکیه مدعی است که او با حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) که در پیکار علیه ترکیه جنگیده است، ارتباط دارد. چالش دیگر پیش روی رئیس جمهور منتخب ترکیه موضوع پناهجویان سوری است. با توجه به مشارکت قابل توجه رای دهندگان ملی‌گرا در انتخابات و تمایل برای بازگرداندن سوری ها به کشورشان، اردوغان برای نشان دادن فعالیت هایی برای بازگشت پناهجویان تحت فشار خواهد بود. همچنین نامزد پیروز انتخابات ترکیه علاوه بر عملی ساختن مطالبات پایگاه اجتماعی هواداران خود، باید به خواسته های نیمی دیگر از مشرکت کنندگان که 47.86 درصد آراء خود را به سبد رقیب او «قلیچدار اوغلو»، ریختند، توجه کند.