روزنامه جوان
1402/04/04
گره ناترازی گازی باز میشود
از موضوعات بسیار مهم در زمینه مدیریت حوزه انرژی کشور، مسئله ناترازی مقطعی گاز در زمستان است. یکی از مهم‌ترین مشکلات برای صنایع کشور و بخش مولد اقتصاد، ناترازی مقطعی به دلیل افزایش بسیار بالای مصرف بخش خانگی از گاز برای گرمایش است. در این میان برای حل این مشکل بزرگ در اقتصاد ایران باید راهکار‌های مناسبی در نظر گرفت که علاوه بر رفع ناترازی، تولیدات صنعتی کاهش پیدا نکند و تورم نیز بر کالا‌های صنعتی به جهت کاهش تولید به وقوع نپیوندد.
در زمینه حل ناترازی تولید و مصرف گاز، ابتدا باید حجم و نوع ناترازی مشخص شود. ناترازی گازی در کشور ما در حال حاضر به صورت مقطعی است، به این شکل که در فصول سرد سال با افزایش مصرف گاز در بخش خانگی برای گرمایش، حجم مصرف گاز در این بخش بیش از چهار برابر خواهد شد، بدین ترتیب عمده تولید گاز در بخش خانگی مصرف خواهد شد.
تجربه مشابه همین اتفاق در دنیا نیز وجود دارد و کشور‌های مختلف در زمینه مصرف بالای بخش خانگی برای گرمایش در فصول سرد سال با مشکل ما مواجه هستند، ولی اقدام مهم را در این زمینه پیگیری کرده‌اند؛ اولاً به طور کامل در زمینه بهینه‌سازی مصرف سوخت در بخش خانگی از نظر اعمال سیاست‌های قیمتی در این بخش برای پرداخت هزینه‌های واقعی انرژی تا افزایش بهره‌وری در ساخت ساختمان را به کار گرفته‌اند. این موضوع مهم در بخش مصرف موجب شده که شیب مصرف گاز کنترل شود و امکان برنامه‌ریزی دقیق برای مصرف وجود داشته باشد. از طرف دیگر کمک به افزایش تولید یا ورود گاز به شبکه است؛ این موضوع مهم‌ترین موضوع در زمینه سیاست‌گذاری در بخش انرژی کشورهاست. این سیاست با تکیه بر انواع روش‌های افزایش تولید یا ورود گاز به شبکه توزیع گاز، کمک به پایداری شبکه خواهد کرد.
در همین رابطه اولین و مهم‌ترین رویکرد کشورها، ذخیره‌سازی گاز است؛ روشی مرسوم برای افزایش ورود گاز به شبکه توزیع گاز در کشور در فصول سرد سال که از سوی کشور‌های مختلف مصرف‌کننده و حتی تولیدکننده گاز نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش با تکیه بر مازاد گاز تولیدی یا وارداتی در فصول گرم سال، اقدام به ذخیره‌سازی گاز در منابع گازی تخلیه‌شده خواهند کرد، بدین ترتیب در زمان افت فشار شبکه از این طریق اقدام به افزایش ورود گاز به شبکه و پایدارسازی گاز در شبکه خواهند کرد
دومین راهکار مهم، جریان واردات گاز از کشور‌های دارای منابع گاز طبیعی است که این اقدام به طور پیوسته در فصول سرد سال انجام می‌گیرد و حتی برای کشور‌های با مزیت و تنوع جغرافیایی ایران بسیار ضروری است. به طور مثال در کشوری مانند روسیه نیز در مناطق کوهستانی جنوب شرقی روسیه، واردات گاز از ترکمنستان همسایه جنوبی روسیه انجام شده است، به همین ترتیب ایران نیز در دهه ۸۰ با توجه به نیاز بخش‌های شمالی کشور از این همسایه شمالی واردات داشت که متأسفانه به دلیل اقدامات دولت روحانی به طور کامل روابط دیپلماتیک ایران قطع و ایران درگیر یک پرونده حقوقی پیچیده شد و در نهایت ۶/۱ میلیارد دلار جریمه شد که این جریمه را دولت سیزدهم اخیراً پرداخت کرده است. رویکرد بسیار مهم در کنار ذخیره‌سازی گاز برای مناطق شمالی و شمال شرقی ایران، واردات گاز از ترکمنستان است که به تازگی بعد از هفت سال تاریکی روابط، قطعی واردات گاز از این کشور کلید خورده است و نقش بسیار مهمی در پایداری گاز شبکه و همچنین رفع ناترازی گاز در بخش‌های شمالی کشور دارد.
شاید مهم‌ترین راهکار، رفع ناترازی گاز برای نیروگاه‌هاست. نیروگاه‌های کشور در فصول سرد سال با کاهش منابع گازی در دسترس، به اجبار به سمت استفاده از سوخت مایع و گازوئیل خواهند رفت و همین موضوع سبب خواهد شد علاوه بر اینکه جایگزینی سوخت مایع به جای گاز موجب کاهش راندمان نیروگاه در تولید برق شود و آلودگی هوا را نیز به همراه داشته باشد، یک عدم‌النفع جدی برای ایران به وجود بیاید و آن هم اینکه به جای یک مترمکعب گاز ۲۵ تا ۳۰ سنتی، کشور باید یک لیتر گازوئیل به قیمت هر لیتر ۸۰ سنت بسوزاند و در این بین با توجه به مصرف کلی زمستان از سوخت مایع و گازوئیل بیش از ۷ میلیارد دلار عدم‌النفع اقتصادی در این بخش وجود خواهد داشت و بسیاری از بازار‌های مهم سوخت مایع و گازوئیل کشور در زمستان از دست خواهد رفت. به همین دلیل در این بخش، پیشنهاد سیاستی میشود که با تکیه بر واردات گاز حداکثری از ترکمنستان و روسیه، ایران به سمت جایگزین‌کردن گاز به جای سوخت مایع به عنوان سوخت نیروگاه‌ها حرکت کند تا علاوه بر ایجاد نفع اقتصادی ۷ میلیارد دلاری، تولید برق با راندمان بالاتر و سوخت پاک‌تر را جایگزین کند.
راهکار مهم دیگر در زمینه رفع ناترازی گاز برای صنایع، استفاده از منابع صنایع برای هدایت سرمایه‌گذاری این صنایع به سمت توسعه میادین گازی برای رشد تولید گاز است؛ اخیراً مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در زمینه یکی از راهکار‌های توسعه ظرفیت تولید گاز کشور، خودتأمینی گاز صنایع را پیشنهاد داده است که به این شکل میادین گازی مشترک یا داخل خاک که مناسب برای سرمایه‌گذاری هستند، با همکاری و سرمایه‌گذاری صنعت به بهره‌برداری برسند و منابع گازی استخراجی از این میادین از سوی خود این صنایع سرمایه‌گذار به مصرف برسد، بدین ترتیب شاهد رفع ناترازی گاز صنایع باشیم.
همه راهکار‌های فوق برنامه‌های اجرایی در دسترس دولت برای رفع ناترازی بخش مولد و نیروگاهی کشور است که اهمیت بسیار بالایی دارد و اجرایی شدن هر یک از این برنامه‌ها در زمینه رفع ناترازی یک قدم و هدف بزرگ محسوب میشود که فعلاً اولین قدم در این زمینه با از سرگیری واردات گاز از ترکمنستان انجام شده، ولی نیازمند همکاری بیشتری است، زیرا واردات روزانه ۱۰ میلیون مترمکعب گاز از ترکمنستان بسیار کم است که این رقم به راحتی تا واردات روزانه ۵۰ میلیون مترمکعب باید ادامه داشته باشد. تمرکز بر واردات گاز از کشور‌های شمالی برای رفع ناترازی و تأمین پایدار گاز
سعید میرترابی، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی در گفتگو با «جوان» درخصوص واردات گاز از ترکمنستان، تهدید و فرصت‌هایی که برایمان دارد، تصریح کرد: «واقعیت این است که ما در برهه‌هایی از سال با ناترازی روبه‌رو هستیم. ناترازی مقطعی گاز در کشور ما از سال‌های قبل آغاز شده و این موضوع مشکلاتی فراوانی را برای بخش مولد ما به وجود آورده است؛ یکی از این مشکلات بزرگ کاهش تولیدات صنعتی و استفاده از سوخت مایع در نیروگاه‌هاست که یک مشکل جدی در ارزآوری کشور نیز ایجاد کرده است.»
میرترابی درباره مشکلات ناترازی گاز در فصول سرد سال و اهمیت از سرگیری واردات گاز برای مصرف بخش شمالی و شمال شرقی کشور اظهار کرد: «ناترازی گاز در زمستان مشکلات زیادی برای کشور به وجود می‌آورد و حتی می‌تواند تبعات سیاسی و اجتماعی نیز برای کشور داشته باشد. کاهش ظرفیت تولید کشور از جهات مختلف مشکل ایجاد خواهد کرد که تورم یکی از این موارد است. به طور مثال تعطیلی صنایع سیمان به بروز مشکل در حوزه ساختمان‌سازی در کشور منجر میشود و مشکل‌ساز است. مدیریت این ناترازی از طریق واردات گاز از کشور‌های شمالی می‌تواند مزیت‌های زیادی برایمان داشته باشد و به حل این مشکل کمک کند.»
این کارشناس انرژی ادامه داد: «از طرف دیگر، فاصله بین محل تولید گاز در کشور ما با بخش مصرف‌کننده گاز بسیار زیاد است که مجبور هستیم گاز را از طریق خط لوله از جنوب به شمال کشور انتقال دهیم و می‌توانیم گاز را از کشور‌های شمالی وارد و به خط لوله شمال تزریق کنیم و در همانجا در شمال کشور نیز استفاده و معادلش را در جنوب صادرات کنیم. به این ترتیب در هزینه‌های انتقال صرفه‌جویی کرده و از هدررفت انرژی نیز جلوگیری به عمل آورده‌ایم.»
وی ادامه داد: «برای حل مشکل ناترازی گاز می‌توان از روش‌های مختلفی برای حل این مشکل استفاده کرد که واردات گاز یکی از راه‌حل هاست. البته اگر صرفاً بخواهیم از گاز وارداتی برای رفع ناترازی داخلی‌مان استفاده کنیم، این فرصت در بلندمدت تبدیل به یک تهدید خواهد شد و به همین دلیل باید علاوه بر رفع ناترازی داخلی، به سمت بازصادرات این گاز حرکت و تلاش کنیم از گاز وارداتی ترکمنستان به نحو احسنت در راستای تقویت جایگاه خود در تجارت گازی منطقه بهره ببریم و در درازمدت به روش‌های اصولی برای رفع ناترازی گاز کشورمان فکر کنیم.» ذخیره‌سازی گاز و واردات گاز کلیدی‌ترین راهکار برای رفع ناترازی داخلی
فرشاد جامع‌اصل کارشناس انرژی نیز در گفتگو با «جوان» در رابطه با ناترازی مقطعی گاز در فصول سرد سال اظهار کرد: «در فصول سرد سال، ناترازی موقتی و مقطعی در تقاضا و عرضه گاز معمول است، زیرا در چنین مواقعی، تقاضا برای گاز برای مقاصد گرمایشی افزایش می‌یابد، در حالی که عرضه گاز از خطوط لوله به کاربران نهایی کاهش می‌یابد که این امر باعث کمبود عرضه و افزایش قیمت گاز میشود و باعث میشود مصرف‌کنندگان بیشتر از حد معمول برای گاز بپردازند.»
وی ادامه داد: «اینجاست که ذخیره‌گاز به عنوان یک راه‌حل پایدار برای مشکل مطرح میشود. ذخیره‌گاز به فرآیند ذخیره‌سازی گاز طبیعی در زیرزمین در یک مخزن گاز تخلیه شده یا هر سازند سنگی مناسب دیگری اشاره دارد. ذخیره‌سازی گاز یک راه‌حل قابل اعتماد و انعطاف‌پذیر برای مشکل ناترازی موقت در عرضه و تقاضای گاز ارائه می‌دهد. قابلیت اطمینان ذخیره‌سازی گاز در این واقعیت مشهود است، گازی که قبلاً استخراج و در زیرزمین ذخیره شده است به راحتی برای استفاده در زمانی که تقاضا از عرضه پیشی می‌گیرد در دسترس است.»
جامع اصل در رابطه با ویژگی‌های منابع ذخیره‌سازی گاز اظهار کرد: «تأسیسات ذخیره‌سازی گاز انعطاف‌پذیری را از نظر میزان گاز قابل ذخیره‌سازی ارائه می‌دهد. تأسیسات بسته به اندازه و طراحی می‌توانند حجم‌های مختلفی از گاز را در خود جای دهند. این بدان معناست که ذخیره‌سازی گاز می‌تواند سطوح مختلف تقاضای گاز، از نیاز‌های مقیاس کوچک تا نیاز‌های بسیار بزرگ را برآورده کند. علاوه بر این، در دسترس‌بودن گاز ذخیره شده امکان مدیریت ناترازی در عرضه و تقاضای گاز را در زمان واقعی فراهم می‌کند، زیرا نیازی به انتظار برای انتقال گاز از طریق خطوط لوله یا استخراج از زمین نیست. در بخش مرکزی و شمال شرقی کشور چندین منبع ذخیره‌سازی طبیعی گاز وجود دارد که دولت باید از همین حالا به فکر بازسازی و ذخیره‌سازی گاز در این منابع باشد و در تابستان نسبت به پرکردن این منابع از گاز برای فصول سرد سال استفاده کند.»
جامع‌اصل در رابطه با مقرون به صرفه‌بودن ذخیره‌سازی گاز برای مصارف مولد و تولیدی اظهار کرد: «ذخیره‌سازی گاز همچنین یک راه‌حل مقرون به صرفه برای مشکل ناترازی موقت در عرضه و تقاضای گاز برای بخش مولد اقتصاد، یعنی صنایع و نیروگاه‌هاست. این موضوع به این دلیل است که زیرساخت‌های مورد استفاده برای ذخیره‌سازی گاز طی سال‌های متمادی توسعه‌یافته و تصفیه شده است و آن را به روشی کارآمد و مقرون به صرفه برای ذخیره‌سازی گاز تبدیل کرده است. علاوه بر این، تأسیسات ذخیره‌سازی گاز به گونه‌ای طراحی شده که عمر طولانی داشته باشند، به این معنی که پس از ساخته شدن، انتظار می‌رود راه‌حلی قابل اعتماد و مقرون به صرفه برای سال‌های طولانی ارائه دهند. علاوه بر این، هزینه انتقال گاز با خط لوله و تانکر‌ها از منبع به مصرف‌کننده نهایی بیشتر از هزینه انتقال گاز از تأسیسات ذخیره‌سازی زیرزمینی به مصرف‌کننده نهایی است این بدین دلیل است که فاصله حمل و نقل کمتر است و نیازی به نگهداری خطوط لوله یا تانکر نیست.»
وی ادامه داد: «یکی دیگر از راهکار‌ها که باید ایران به طور موازی در نظر داشته باشد تمرکز بر واردات گاز برای مناطق دارای افت فشار گاز است. ایران بیشترین افت فشار گاز را در مناطق شمال شرقی خود و انتهای خط لوله شمال دارد که سال گذشته نیز در تربت‌حیدریه شاهد قطعی گاز بودیم، بنابراین واردات گاز هر چند کم در این منطقه از طریق لوله واردات گاز از ترکمنستان و تزریق این گاز وارداتی به شبکه بسیار مهم و از افت فشار گاز جلوگیری خواهد کرد و توسعه واردات در بخش شمالی کشور، امکان بازصادرات گاز در جنوب کشور را فراهم خواهد کرد و به همین دلیل واردات گاز و همچنین ذخیره‌سازی گاز، از عوامل کلیدی برای رفع ناترازی داخلی و قرارگیری ایران در تجارت گاز منطقه با بازصادرات گاز وارداتی است که باید در دستور کار قرار گیرد.» جمع بندی
به نظر می‌رسد دولت برنامه‌هایی برای رفع معضل ناترازی گاز در برهه‌های مختلف سال در دست اجرای دارد. احیای روابط گاز ترکمنستان در همین زمینه قابل تحلیل است و می‌تواند به حل معضل کمک کند. همچنین سوآپ گازی در دستور کار دولت قرار گرفته و به مسئله نقش‌آفرینی فعال در حوزه تجارت گاز نیز ورود کرده‌اند، بنابراین مجموع اقدامات در دست اجرا می‌تواند چشم‌انداز روشنی از حل معضل ناترازی گاز نمایان کند، اما آنچه مهم است، اجرای دقیق برنامه‌ها بدون در نظر گرفتن «تعارض منافع» احتمالی برخی افراد و مسئولان است و از طرفی استمرار اجرای یک برنامه مهم‌تر از شروع خوب آن است. در مجموع می‌توان به گشودن گره ناترازی گازی امیدوار بود و همانطور که جواد اوجی وزیر نفت در مصاحبه تفصیلی اخیر با «جوان» گفت اقدامات متنوعی در حوزه نفت و گاز در اجراست.
سایر اخبار این روزنامه
موافقت شورای نگهبان با انتخابات تناسبی در تهران
همه متهمان پدیده بی‌حجابی
خنجر خیانت فرو نرفت
دموکراسی امریکایی یا تمسخر شهروندان؟!
ساترا برای نظارت چقدرآماده است؟
ژاپن می‌برد، ما همچنان درس می‌گیریم!
خدشه دستورالعمل بانکی بر شفافیت‌زایی مالیاتی
مستعمره فکری می‌شویم اگر در هوش مصنوعی پیشرفت نکنیم
چارلز سوم، تایتان دوم واگنرها، خرگوش‌ها و آدم‌ها
گره ناترازی گازی باز میشود
فضای شهری مناسب اوقات فراغت کود‌کان و نوجوانان نیست
