گروه صنعت و تجارت: در حالی که صنایع دستی در ایران پتانسیل بالایی چه در سطح تولید و چه در سطح حضور در بازارهای بین‌المللی دارد اما به نظر می‌رسد مشکلات ناشی از تحریم منجر به موانعی از قبیل جذب سرمایه شده و به همین دلیل ظرفیت تجارت صنایع دستی ایران با پتانسیل این صنعت همخوانی ندارد. به گزارش «تجارت»، صنایع دستی به دلیل ارزش افزوده و اشتغال‌زایی ویژه برای جامعه محلی و تأثیرگذاری بر اقتصاد خانوارهای کمتر برخوردار، دارای اهمیت بسیار است. از آن جهت که قابلیت ایجاد و توسعه در کلیه مناطق شهری، روستایی و عشایری را بدون نیاز به سرمایه‌گذاری بالا و با بهره‌برداری از مواد اولیه بومی داراست، در فرایند رونق صنعت گردشگری ایجاد درآمد مکمل برای خانوارها می‌کند و توسعه آن در راستای امنیت ملی و اقتصاد مقاومتی است. بررسیها نشان میدهد به‌رغم ظرفیت‌های بالا برای رونق صنایع دستی کشور، به واسطه مسائل و مشکلات مدیریتی، بی‌توجهی سیاستگذاران، ضعف‌ها و کاستی‌های بین‌بخشی و عملیاتی، این حوزه در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. طبق گزارشی که چندی پیش مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر کرده طی 56 سال اخیر به طور میانگین دوره مدیریتی مدیران صنایع دستی حدودا 2 سال بوده و اینکه کمتراز 25 درصد مدیران فوق از نظر تخصصی یا مدیریتی استانداردهای لازم برای راهبری این حوزه را داشته‌اند. البته طرف دیگر وجود آمارهای غیردقیق و گاه متضاد بین‌دستگاهی در این حوزه همواره مسئله‌ساز بوده است.

چالش‌های بزرگ صنایع دستی در ایران
صنایع دستی در ایران با چالش‌های عمده‌ای روبروست و به ویژه بعد از گسترش تحریم‌ها و فریز شدن صادرات این بخش به دلیل مشکلات تحریمی از جمله تحریم‌های پولی و بانکی آسیب‌های این صنعت به صورت فزاینده‌ای گسترش یافته است. بازوی تحقیقاتی مجلس در گزارشی که چندی پیش منتشر کرد آسیب‌های کلثی این بخش صنعتی را برشمرده است. از دید این مرکز بود نگاه نظام‌مند به زیســت‌بوم تولید تا توزیع صنایع دســتی، عدم شــکل‌گیری حمایت از شبکه کســب وکارهای همکار، سیاستگذاری و راهبری این حوزه را با چالش روبه‌رو کرده اســت. عدم برخورداری و بهره‌گیری از ظرفیت‌های قانونی موجود برای اختصاص تسهیلات، تأمین مواد اولیه ارزان، خرید تضمینی و بیمه هنرمندان و استادکاران صنایع دستی نتیجه ضعف در تعامل بین‌بخشــی و بین‌دستگاهی است. نبود برنامه مشخص برای بهره‌برداری از روستاها و شهرهای ثبت جهانی شده صنایع دستی، فراموشی روش‌های آموزشی استاد - شاگردی و فراموشی بخش مهمی از دانش ضمنی در اختیار استادکاران نیز از جمله مسائل حوزه عملیاتی صنایع دستی است. لذا این هنر - صنعت نیازمند مداخلات جدی حمایتی، سیاستی و نظارتی بوده که تاکنون به حد کفایت به آن پرداخته نشده است. نکته دیگر بحث جابجایی‌های ساختاری صنایع دستی است که از میانه دهه 40 تاکنون تحولات ساختاری زیادی را تجربه کرده که البته این تغییرات ساختاری نه تنها کمکی در بهبود وضعیت صنایع دستی نداشت بلکه این تغییرات نتیجه‌ای جز انحلال شرکت سهامی صنایع دستی و انحلال 9 شرکت منطقه‌ای در برنداشته است. در واقع این تغییرات بیش از آنکه به توسعه محتوای صنایع دستی مربوط باشد به تغییرات ساختاری و سازمانی اختصاص داشته است.

راهکارهای تقنینی و سیاستی برای ارتقای صنعت
با توجه به اینکه در شرایط تحریمی صنایعی مانند صنایع دستی که ساختار کوچکی دارند و بخش خصوصی می‌تواند نقش قدرتمندی در آن ایفا کند به دلیل مسائل ارزی آسیب زیادی را متحمل شده‌اند لذا این صنایع بیش از پیش به حمایت دولت نیازمندند. در شرایطی که کل ساختار بوروکراسی ایران در خدمت بازگرداندن پول‌های نفت و پتروشیمی قرار گرفته طبیعتا در این شرایط توجه به صنایع دستی در اولویت دولت قرارن دارد. لذا دولت و مجلس می‌بایست اهمیت بیشتری به این حوزه داشته باشند. یکی از راهکارها نظارت مجلس برای اجرای قانون حمایت از هنرمندان، استادکاران و فعالان صنایع دستی مصوب سال 1396 و اجرای قانون ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی مصوب 1389. از طرف دیگر تصویب لایحه اهداف و وظایف و اختیارات وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در حوزه آمارهای بیش از پیش اهمیت دارد. همچنین لازم است که در برنامه هفتم توسعه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سند ملی مدیریت زیست‌بوم صنایع دستی را تدوین و الحاق کند. در شرایط کنونی خیلی اهمیت دارد که این بخش با حمایت و کمک دولت اقدام به جذب سرمایه کند چرا که افزایش سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی می‌تواند منجر به ارتقای این صنعت شود. البته موانعی نیز در این راستا وجود دارد از جمله تحریم‌های سنگین که هم مانعی برای جذب سرمایه است و مانعی بزرگ برای ارتقای تجارت صنایع دستی . موانع ارزی و لزوم حمایت بانک مرکزی در راستای تخصیص ارز و تأمین مواد اولیه این صنعت در شرایط کنونی بیش از پیش اهمیت دارد.

تحریم و تجارت کم فروغ صنایع دستی ایران
به‌گفته کارشناسان، ایران از نظر تولید و تنوع صنایع دستی در دنیا پس از چین و هند، مقام سوم را دارد، اما جایگاه ایران از نظر تولید و صادرات صنایع دستی با پتانسیل‌های موجود همخوانی ندارد. این موضوع نشان می‌دهد که کشورمان از نظر تجارت صنایع دستی با مشکلات بسیاری دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. بر اساس گزارشی از Globe News Wire، ارزش بازار جهانی صنایع دستی در سال ۲۰۲۰ به بیش از ۴۶۶ هزار و ۷۲۰ میلیون دلار رسید و انتظار می‌رود تا پایان سال ۲۰۲۷، ارزش این بازار در جهان، به ۸۴۷ هزار و ۷۳۰ میلیون دلار برسد. صنایع دستی نقشی حیاتی در توسعه اقتصادی کشورها و مناطق مختلف ایفا می‌کنند. این تولیدات می‌توانند برای درآمدزایی ارزی و ایجاد فرصت‌های شغلی در یک کشور نقش مهمی ایفا کنند و در عین حال نیاز به سرمایه‌گذاری کمتری نیز دارند. اوایل سال گذشته بود که نائب رئیس انجمن صادرکنندگان صنایع دستی ایران گفت «در حال حاضر صنایع دستی ایران در حال درجا زدن است». به اعتقاد این فعال حوزه صنایع دستی، عدم برقراری ارتباط ایران با کشورهای پیشرفته دنیا، امکان یادگیری تولیدکنندگان و حتی صادرکنندگان را کاهش داده است. همین امر، حوزه صنایع دستی ایران را که می‌تواند نقش بسیار مهمی در توسعه اقتصادی داشته باشد از سایر کشورها عقب انداخته است.