عادی‌سازی رابطه با مصر از مسیر همکاری اقتصادی
گروه سیاسی: طولانی‌ترین پرونده قطع روابط جمهوری اسلامی ایران با یک کشور مسلمان و عربی، روی ریل گره‌گشایی قرار گرفته است. تردیدی وجود ندارد که تنش ایران و عربستان، جدی‌ترین پرونده اختلاف تهران با یک کشور مسلمان بوده است اما می‌توان داستان اختلاف با مصر پیچیده‌ترین مساله سیاست خارجی کشورمان در بیش از چهار دهه گذشته مورد ارزیابی قرار داد.
به گزارش «تجارت»، متعاقب توافق ایران و عربستان سعودی برای از سرگیری روابط دیپلماتیک در اسفند سال گذشته (1401) زمزمه‌های تنش‌زدایی ایران و مصر قوت گرفتند. طی ماههای گذشته نیز تلاش‌های دیپلماتیک برای بهبود روابط بین مصر و ایران صورت گرفته است. در سطح رسانه‌ای نیز بارها اخباری مثبت پیرامون امکان از حل اختلافات دو کشور منتشر شده که البته تا کنون نمود عینی پیدا نکرده‌اند. حتی اخباری مبنی بر میانجیگری دولت عراق و عمان در پرونده تنش‌زدایی ایران و مصر نیز مخابره شد. جدی ترین نمود این امر را می‌توان در دیدار هفته گذشته «سامح شکری» وزیر خارجه مصر با «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه کشورمان، در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک مشاهده کرد. حالا منابع مصری و ایرانی در تفسیر این دیدار اعلام کرده‌اند که با توجه به سوابق تمدنی و تاریخی و اشتراکات فرهنگی دو کشور، اراده‌ای جدی برای تداوم گفت‌وگو‌ها و ازسرگیری روابط وجود دارد. فراتر از این پالس‌های سیاسی، در جدیدترین تحولات به نظر می‌رسد این اقتصاد و منافع اقتصادی است که می‌توان یخ روابط دو طرف را ذوب کند.
داستان ورود متغیر اقتصاد به پرونده تنش‌زدایی تهران و قاهره
داستان وارد شدن متغیر اقتصاد به تنش‌زدایی ایران و مصر به جریان حضور احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد و دارایی جمهوری اسلامی ایران برای شرکت در نشست بانک آسیایی زیرساخت در مصر و دیدار او با همتای مصری خود ارتباط دارد. بنا بر اعلام دفتر حافظ منافع ایران در مصر، سید احسان خاندوزی در جریان سفر به مصر در روز یکشنبه دوم مهر با «محمد معیط»، وزیر دارایی مصر ملاقات و در رابطه با تحولات روابط دو جانبه به ویژه مناسبات تجاری و اقتصادی فی مابین دو کشور گفت‌وگو و رایزنی کرد. وزیر اقتصاد جمهوری اسلامی ایران در این دیدار ضمن تاکید بر عزم دولت ابراهیم رئیسی جهت توسعه روابط همه جانبه با کشورهای همسایه و منطقه و ظرفیت‌های فراوان موجود در دو کشور بزرگ و تاریخ ساز مصر و ایران، بر آمادگی جمهوری اسلامی ایران جهت توسعه همکاری‌های فی مابین در زمینه بانک آسیایی زیرساخت، بانک توسعه اسلامی، بانک مشترک مصر و ایران، شرکت نساجی مصر و ایران و شرکت مشترک کشتیرانی، بر امکان انتقال فناوری ایران در حوزه داروسازی و پتروشیمی به مصر تاکید کرد. وزیر دارایی مصر نیز بر آمادگی کشورش برای اجرایی و عملیاتی کردن پیشنهادات مطرح شده توسط خاندوزی تاکید و اظهار کرد: مصر بسط و توسعه روابط با جمهوری اسلامی ایران را مهم می‌داند و امیدوار هستیم به زودی شاهد ارتقای روابط دو کشور باشیم. وی تصریح کرد: دو کشور می‌توانند در زمینه گردشگری، تشویق سرمایه گذاری از طریق توافقات و تفاهم‌نامه‌های گمرکی و کاهش تعرفه‌ها و مالیات و تولیدات مشترک همکاری کنند.
پیشنهاد ویژه قاهره به تهران
با گذشت دو روز از دیدار وزاری اقتصاد دارایی تهران و قاهره، دیروز –سه‌شنبه- رسانه‌های مصری از پیشنهادهای وسوسه‌انگیز قاهره به تهران برای سرمایه‌گذاری در این کشور پرده برداشتند که می‌توان از آن به عنوان گامی جدی برای عادی‌سازی مناسبات دو کشور یاد کرد. وزارت دارایی مصر دیروز (سه‌شنبه) بیانیه‌ای در خصوص دیدار «سید احسان خاندوزی» وزیر اقتصاد و دارایی جمهوری اسلامی ایران با «محمد معیط» همتای مصری خود در حاشیه نشست‌های «بانک آسیایی زیرساخت» صادر کرد. در این بیانیه آمده است که محمد معیط در دیدار با خاندوزی در خصوص گسترش همکاری‌های اقتصادی میان دو کشور به منظور جذب سرمایه‌گذاری در مصر رایزنی کرده است. وزیر دارایی مصر تاکید کرد که دو کشور برای گسترش پروژه‌های مشترک در مصر به‌ویژه در زمینه حمل‌ونقل دریایی و بخش صنعت نساجی که در راستای دستورالعمل‌های دولت برای بومی‌سازی صنعت هستند، اهمیت زیادی قائل هستند. وی تاکید کرد که «ما زیرساخت‌های پیشرفته و هوشمند داریم که می‌تواند نیاز فعالیت‌های سرمایه‌گذاری، مشوق‌های مالیاتی و گمرکی و همچنین مشوق‌های سرمایه‌گذاری جدید را تامین کند که محیط تجاری جذابی را برای بخش خصوصی فراهم می‌کند». وزیر دارایی مصر با اشاره به برنامه‌هایی مانند «سند سیاست مالکیت دولتی»، «مجوز طلایی» و «برنامه سهام دولت» تاکید کرد که این امور سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی را تشویق کرده و بر موانعی که سرمایه‌گذاران ممکن است با آن‌ها مواجه شوند غلبه می‌کند و در نتیجه آن‌ها را تشویق به گسترش فعالیت‌های تولیدی خود می‌کند. با توجه به این بیانیه، اکنون به وضوح می‌توان اظهار داشت که احتمالا گره پرونده اختلاف ایران و مصر از بستر اقتصادی باز می‌شود.
نام یک خیابان؛ همچنان مانع اصلی تنش‌زدایی
ایران و مصر هر کدام به نوبه خود منافع ملی ویژه‌شان را از بحث تنش‌زدایی دنیال می‌کنند. از نگاه، امیلی میلیکن و جورجیو کافیرو، تحلیلگران مسائل خاورمیانه، در یک سوی ماجرا، با عادی‌سازی روابط بین تهران و قاهره، مصر امیدوار است که ایران به‌عنوان یک بازیگر تعدیل‌کننده رفتار‌های حماس و جهاد اسلامی فلسطین در غزه عمل کند. به‌هرحال، این روز‌ها مصر و قطر اقدامات سنگین دیپلماتیکی را برای برقراری آتش‌بس انجام می‌دهند تا تنش‌ها بین حماس و جهاد اسلامی که مورد حمایت تهران هستند با اسرائیل برقرار شود. کاتزمن می‌گوید: «هر بار که اسرائیل و گروه‌های مسلح در غزه درگیر می‌شوند، احتمال تشدید تنش بیشتر می‌شود. این مسئله می‌تواند انگیزه اصلی مصر برای این نزدیکی بالقوه به ایران باشد.» ایران به نوبه خود می‌خواهد روابط خود را با کشورهای بیشتری در خاورمیانه بهبود بخشد. روابط بهتر با قاهره می‌تواند به ایران کمک کند تا با توجه به روابط نزدیک قاهره با امارات و عربستان، انزوای نسبی خود را در منطقه کاهش دهد. روابط دوستانه‌تر با مصر می‌تواند به ایران کمک کند تا با تلاش‌های ایالات متحده و اسرائیل برای متحد کردن کشورهای عربی علیه جمهوری اسلامی مقابله کرده و در عین حال این استدلال را برای تهران آسان‌تر کند که نباید مانند یک بازیگر «سرکش» با تهران رفتار کرد.
اما در مسیر تنش‌زدایی به نظر می‌رسد همچنان مساله تاریخی اختلاف ایران و مصر به طور کامل حل نشده است. در واقع، قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران و مصر روابط بسیار خوب و گسترده ای را با یکدیگر داشتند. به طور خاص این روابط در دوران ریاست جمهوری "انور سادات" در مصر، بسیار عمیق تر بود (در دوره جمال عبدالناصر، روابط تهران- قاهره بسیار تلخ بود). پس از پیروزی انقلاب اسلامی، روابط نزدیک حکومت پهلوی با دولت مصر سبب شد تا شاه مخلوع به مصر برود که این موضوع روابط میان جمهوری اسلامی ایران و مصر را با چالش های جدی رو به‌رو کرد. در عین حال، ماجرای امضای معاهده کمپ دیوید با محوریت کنشگری فعال دولت مصر نیز وجود دارد که این مساله نیز واکنش منفی جمهوری اسلامی ایران را در پی داشت. در این چهارچوب شاهد آن بودیم که روابط ایران و مصر به فرمان امام خمینی (ره) قطع شد. فراتر از این موضوع، پس از ترور انور سادات به دست خالد اسلامبولی، در ایران خیابانی به نام وی(خالد اسلامبولی) نامگذاری شد. در سوی مقابل، محمد رضا شاه پهلوی نیز پس از مرگ، به مصر منتقل شد و جنازه وی در مسجد الرفاعی قاهره دفن شد. این موضوعات سبب شد که هر مرتبه که مذاکراتی میان ایران و مصر در سال های اخیر صورت گرفته، مصری‌ها مساله نامگذاری یک خیابان در تهران به نام خالد اسلامبولی را پیش بکشند و خواستار تجدید نظر تهران در این رابطه شوند و در سوی مقابل، ایران نیز جدای از توافق کمپ دیوید، به مساله دفن شاه در مسجد الرفاعی و نمایش برخی نمادهای دوران شاهنشاهی در مکان مذکور اشاره کند و خواستار تجدید نظر مصری‌ها در این رابطه شود.
