پایان رنج کودکان با سرِّ سحر
[ مریم رضاخواه] در کنار امداد حوادث و بلایا، حمایت روانی کودکان و آسیب‌دیدگان از مهم‌ترین اقداماتی است که سازمان مردم‌نهاد هلال‌احمر از 10سال پیش بنیانگذاری کرده است. کودکان در این طرح از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند. کودکانی که قصه‌های زیادی از بحران‌ها و آسیب‌ها دارند، اما در هیاهوی بحران‌ها گم می‌شوند. به‌دنبال زلزله ورزقان بود که سازمان جوانان هلال‌احمر با همکاری دانشجویان روان‌شناسی، مشاوره و مددکاری، برای پشتیبانی روانی آسیب‌دیدگان و کودکان، تیم‌های «سحر» یا سفیران حمایت روانی و اجتماعی را ساماندهی کرد. تیم‌هایی که با حمایت‌های روان‌شناختی، آسیب‌های روانی را به حداقل می‌رساند.
فضای دوستدار کودک مهم‌ترین وظیفه تیم‌های سحر
سیدعلی منیری، معاون جوانان و دانشجویی سازمان جوانان جمعیت هلال‌احمر، در گفت‌وگو با «شهروند» از اقدامات سفیران حمایت روانی در زمان بحران‌ها و آسیب‌های اجتماعی می‌گوید: «تیم‌های سحر چهار وظیفه دارند که پس از حوادث طبیعی و بلایا ایفای نقش می‌کنند. تیم‌های سحر در زمان بحران وارد منطقه می‌شوند؛ در ابتدا کمک‌های اولیه روان‌شناختی را کلید می‌زنند. افراد دارای افسردگی شدید، بی‌اختیاری در تحرک و فاقد تکلم را شناسایی می‌کنند. در مرحله بعدی نیازهای عاطفی و روانی را مشخص می‌کنند. مراسم سوگواری هم در بسیاری از موارد برگزار کرده‌اند. فضای دوستدار کودک مهم‌ترین وظیفه تیم‌های سحر است. تیم‌های سحر در این شرایط فضایی شاد برای کودکان ایجاد می‌کند که بیشترین آسیب را در بحران‌ها متحمل می‌شوند. کودکان در این زمان احساس امنیت ندارند و دچار اضطراب می‌شوند. کودکان در این فضای دوستدار کودک آموزش‌های تاب‌آوری می‌بینند تا از شوک، بهت، گیجی، انکار، ناامیدی و افسردگی دور باشند. آخرین وظیفه تیم‌های سحر شایعات رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی را مدیریت کنند.»سیدعلی منیری می‌گوید: «تیم‌های سحر در مناطق زلزله‌زده حاضر می‌شوند تا مردم بدانند وقتی کارهای اولیه اسکان و دریافت اقلام معیشتی تمام شد، تنها نمی‌مانند. در این طرح، جوانان کمتر از 35سال به‌طور مستمر تحت آموزش توسط استادان دانشگاه، متخصصان انجمن‌های روان‌شناسی و سازمان نظام روان‌شناسی قرار می‌گیرند. پشتوانه طرح سحر استفاده از مطالعات علمی و پژوهشی است.
در یک سال گذشته تیم سحر بیشترین فعالیتی که داشت در زلزله خوی بود. زلزله‌زدگان برای سازگاری با شرایط بحرانی نیازمند حمایت‌های روانی اجتماعی بودند. این در حالی بود که درصورت حل‌نشدن بحران به‌طور کامل، ممکن بود اثرات روانی و عاطفی جبران‌ناپذیری در ساختار شخصیتی افراد و کودکان ایجاد شود. تیم‌های سحر برای پیشگیری از مشکلات روان‌شناختی ازجمله افسردگی، اضطراب و واکنش‌های سوگ به یاری مصیبت‌دیدگان شتافتند.
این جوانان در تیم‌های سحر آموزش دیدند تا با مردم مصیبت‌دیده ارتباط برقرار کنند، لبخند بر لبان‌شان بیاورند و تسکینی بر آلام‌شان باشند.»
منیری به «شهروند» می‌گوید: «تیم‌های سحر پس از زلزله خوی به مشکلات روانی آسیب‌دیدگان به‌صورت اورژانسی رسیدگی کردند و این حمایت‌ها با گذشت ماه‌ها از حادثه ادامه داشته است. با گذشت ۳ و حتی ۶ ماه برای پیگیری وضع روحی مردم و کودکان آسیب‌دیده خدمات اجتماعی روانی ادامه‌دار بود. این در حالی است که پیش از زلزله خوی فعالیت عمده تیم‌های سحر در مناطق کم‌برخوردار و حاشیه شهرها وجود داشت و هنوز هم همراه با کاروان‌های سلامت فضای دوستدار کودک ادامه دارد.»
زلزله‌زده‌ای که با از دست دادن ۳۹ عضو خانواده‌اش، امدادگر هلال‌احمر شد
اسماعیل حقی، امدادگری است که از سال ۷۷ عضو جمعیت هلال‌احمر شده است. او پس از زلزله اردبیل فعالیت‌های امدادی و حمایت‌های اجتماعی روانی خود را آغاز کرده و در همه این سال‌ها در تمام حوادث طبیعی حضور داشته است. او به «شهروند» می‌گوید: «سال ۷۷ با زلزله اردبیل ۳۹ عضو خانواده‌ام را از دست دادم. علاقه به فعالیت‌های داوطلبانه امدادگران در زلزله سبب شد تا عضو جمعیت شوم. سرآغاز فعالیت‌های تیم سحر از زلزله ورزقان در سال ۹۲ بود.
در ابتدا فضایی ایجاد کردیم که شبیه فضای دوستدار کودک حال حاضر نبود. در آن زمان تنها با کودکان آسیب‌دیده از زلزله، بازی می‌کردیم. با توجه به اینکه این بازی‌ها تأثیر بسزایی روی کودکان داشت، کارهای تخصصی پس از زلزله ورزقان کلید خورد.
مصاحبه با زلزله‌زدگان انجام شد، تست شدت علایم اختلال استرس پس از آسیب گرفته شد، نشانه‌های افسردگی در کودکان و نوجوانان مورد تحقیق قرار گرفت و نگرانی آنها به وسیله تیم‌های تخصصی روان‌شناسی بررسی شد تا در بحران‌ها و آسیب‌های دیگر این صدمات از سوی سفیران حمایت روانی و اجتماعی ترمیم شوند.از آنجایی که رشته تحصیلی‌ام روان‌شناسی بود و به کودکان علاقه زیادی داشتم، یکی از اعضای تیم سحر شدم.»
ترمیم آسیب‌های اجتماعی روانی کودکان و حادثه‌دیدگان با سرِ سحر
اسماعیل حقی ۴۱ سال دارد و هم‌اکنون رئیس شعبه هلال‌احمر سرعین است. او تیم سحر را سرِ سحر می‌داند و می‌گوید: «تیم‌های سحر واقعا با سری پنهان، آلام آسیب‌دیدگان را تسکین می‌دهند.
اوج فعالیت تیم‌های سحر در زلزله کرمانشاه نمود پیدا کرد.»
کنترل کودکان آسیب‌دیده با بازی‌های تخصصی
سازمان داوطلبان با همکاری دانشجویان روان‌شناسی، مشاوره و مددکاری، برای پشتیبانی روانی آسیب‌دیدگان و کودکان، به مناطق زلزله‌زده کرمانشاه وارد شدند؛ شاخص کارهایی که در زلزله کرمانشاه انجام شد.
او می‌گوید: «بازی کردن، حق بچه‌هاست. کودکان با بازی رشد پیدا می‌کنند. یکی از شاخه‌های فضای دوستدار کودک، بازی هدفمند است. با بازی‌های هدفمند، کودکان و آسیب‌دیدگان از بحران برمی‌گردند. درواقع با بازی‌های درست که به‌صورت تخصصی روی آن فکر شده و علمی است، آسیب‌دیدگان را کنترل می‌کنیم. آنها را از کابوس‌های شبانه، شب ادراری، هراس و وحشت از حادثه‌ای مشابه با بازی‌های قطار زندگی، نقاشی و کارهای روان‌شناسی دور می‌کنیم تا به زندگی عادی بازگردند.
تیم‌های سحر در مناطق کم‌برخوردار و حادثه‌دیده حاضر می‌شوند تا فعالیت‌های مختلفی برای کودکان و نوجوانان اجرا کنند. برگزاری مسابقه شعر و قصه‌گویی، آموزش مانور زلزله و نحوه پناهگیری، نقاشی با پاستیل روی کاغذ، اهدای هدیه به کودکان، مسابقه طناب‌کشی، اهدای جعبه کمک‌های اولیه و درد دل با کودکان ازجمله برنامه‌های گروه‌درمانی این تیم‌هاست. همه این کار‌ها انجام می‌شود تا لبخند را به‌صورت‌شان هدیه دهیم و حال روحی این عزیزان را ترمیم کنیم.»
حقی خاطرات زیادی از این سال‌ها دارد. از هراس کودکان و دانش‌آموزان از هوای ابری پیش از زلزله یا شب ادراری بچه‌هایی که با گذشت روزها از حادثه احساس وحشت دارند. او حتی کابوس این کودکان آسیب‌دیده را جز به جز به‌خاطر دارد که با حمایت‌های اجتماعی و روانی تیم سحر، همگی مداوا شده‌اند.
