چرا نظام انتخابات ایران، حزبی نمی شود؟
محسن فرامرزی | تعداد زیاد داوطلبان یکی از چالش های جدی برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی در ادوار اخیر بوده است به گونه ای که فرصت و هزینه زیادی از دستگاه های اجرایی و نظارتی در بررسی صلاحیت این داوطلبان می گیرد و در پایان هم عده ای از داوطلبان معترض به از بین رفتن حقوق خود هستند. در انتخابات مجلس دوازدهم، 21 هزار نفر برای 290 کرسی مجلس ثبت نام کردند و هیات های نظارت صلاحیت 11 هزار نفر را تایید کرد. مسلما تعداد زیاد افرادی که داوطلب انتخابات می شوند، وقت زیادی از نهادهای نظارتی برای بررسی صلاحیت آنها می گیرد و شاید در مواردی هم افراد به اشتباه تایید یا ردصلاحیت شوند. سهل بودن شرایط ثبت نام برای داوطلبان و حزبی نبودن نظام انتخابات ایران تاثیر زیادی بر تعداد زیاد ثبت نام ها دارد. هرچند در سال های اخیر معرفی لیست های انتخاباتی از سوی احزاب و جریان های سیاسی متداول شده است اما نظام انتخاباتی در ایران حزبی نیست و بار تایید صلاحیت داوطلبان نه بر دوش احزاب بلکه بر عهده شورای نگهبان است.
احزاب در انتخابات حزبی چه نقشی دارند؟
در نظام های سیاسی که انتخابات به مدل حزبی برگزار می شود، احزاب صلاحیت داوطلبان را با قرار دادن آنها در لیست های انتخاباتی تایید می کنند. این احزاب برای انتخابات برنامه و لیست های انتخاباتی داشته و نسبت به عملکرد اعضای خود در پارلمان پاسخگو هستند. نظام انتخابات حزبی معمولا درکشورهایی موفق است که دو یا سه حزب قوی و سراسری وجود دارند. در این کشورها ممن اس چند حزب کوچک هم حضور داشته بانشد که در مقابل احزاب اصلی شانس زیادی ندارند. اما در نظام های انتخاباتی حزبی، احزاب در گزینش کاندیداها نقش مهمی دارند و داوطلبان هم باید در لیست های انتخاباتی قرار گیرند تا شانس موفقیت شان بیشتر شود. در این شرایط، احزاب برنامه داشته و و نسبت به عملکرد خود پاسخگو هستند و در مواردی هم وجود دارد که اگر نتوانند به وعده های خود عمل کنند، استعفا داده و کنار می روند در مقابل احزاب در ایران به جای پاسخگویی، طلبکار هم هستند. در نظام حزبی، هر حزب براساس رایی که به دست می آورد در پارلمان صاحب کرسی می شود. در نظام انتخاباتی حزبی، سیستم های نظارتی بر داوطلبان هم وجود دارد تا داوطلبانی وارد انتخابات شوند که دارای حداقل ویژگی هایی باشند اما پس از این مرحله، بار اصلی تایید صلاحیت ها بر عهده احزاب است و آنها بهترین افراد خود را وارد لیست انتخاباتی می کنند.
فصلی بودن فعالیت احزاب در ایران
در ایران اما احزاب با اینکه لیست انتخاباتی معرفی می کنند ولی کمترین پاسخگویی را نسبت به اعضای خود در مجلس دارند. حتی اعضای یک لیست، بعد از ورود به مجلس اعلام کردند که تعهدی به لیستی که آنها را وارد مجلس کرد ندارند و راه خود را از جریان حامی خود جدا کردند. این مسائل به دلیل این است که احزاب در ایران ضعیف بوده و قادر به اجرای کارویژه های خود از جمله وساطت بین جامعه و نظام سیاسی، تجمیع و انتقال مطالبات جامعه به نظام سیاسی، توجیه جامعه برای اجرای سیاست های نظام، جامعه پذیری سیاسی، بسیج رای دهندگان، پرورش رهبران و کادرهای سیاسی نیستند. فعالیت این احزاب به صدور دو سه بیانه در سال محدود می شود. آنها فقط در ایام انتخابات فعال شده و پس از انتخابات چه پیروز شده باشند و چه شکست خورده باشند، تعطیل شده و تا انتخابات بعدی به خواب فرو می روند. در همین انتخابات پیش رو کدام حزب یا جریان سیاسی برنامه انتخاباتی خود را معرفی کرده است؟ اخیرا کمسیسون ماده 10 احزاب و گروه های سیاسی اعلام کرده است که در کشور140 حزب دارای مجوز فعالیت داریم که فقط 91 حزب اجازه فعایت در انتخابات دارند و بقیه احزاب فعالیتی حتی برای برگزاری مجمع عمومی خود نداشته اند. گاهی همین تعداد زیاد احزاب و لیست های انتخاباتی آنها موجب سردرگمی مردم برای رای دادن هم می شود.
لزوم اصلاح نظام انتخاباتی
با اینکه قانون انتخابات در ایران هرچند سال یکبار اصلاح می شود ولی ضعف احزاب یکی از دلایلی است که هیچگاه نظام انتخاباتی ایران حزبی نمی شود. نظام انتخاباتی ایران به اصلاحات نیاز دارد و برگزاری انتخابات تناسبی و حزبی می تواند بر کیفیت انتخابات و آرای مردمی تاثیر مثبتی داشته باشد البته به شرط آنکه کمیت احزاب کاهش و کیفیت آنها افزایش یابد. لازمه داشتن نظام انتخاباتی حزبی، وجود چند حزب محدود ولی قوی است هرچن در دوره های اخیر، جناح های سیاسی به تشکیل جبهه های مختلف برای جمع کردن احزاب زیر یک سقف و تهیه لیست واحد روی آورده اند اما این اقدام فقط درکوتاه مدت جواب داده و باید احزاب همسو به سمت ادغام و اتحاد پیش بروند.
