مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درحالی خواستار احیای سطح بازرسی‌های توافق شده در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شده است که اجرای این توافق در پی خروج یکجانبه آمریکا از آن، بدعهدی طرف‌های اروپایی و فقدان اراده سیاسی دولت «جو بایدن» برای بازگشت به این توافق در وضعیت بن‌بست قرار دارد. درست در ششمین سال خروج یکجانبه دولت سابق آمریکا از توافق سال ۹۴ و در حالی که فضاسازی‌های تبلیغی غرب برای وادار کردن ایران به اجرای یکطرفه این توافق ناکام مانده است، رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در یک گفت‌وگوی تلویزیونی ادعا کرد، بازرسی‌های کنونی در ایران در سطح «توافقات ابتدایی پادمانی» است و با توجه به پیشرفت‌های صنعت هسته‌ای ایران در سال‌های اخیر، میزان بازرسی‌ها باید بیشتر شود. سطح مورد انتظار مدیرکل آژانس «بخشی از توافق تقریبا غیر فعال برجام است» که به گفته او در پی خروج ایالات متحده از این توافق و اقدامات جبرانی ایران، به حالت تعلیق درآمده است. مدیرکل آژانس با بیان این ادعا که بازرسان آژانس دید کافی نسبت به «فعالیت‌های راهبردی ایران» ندارند، گفت که مذاکرات برای احیای بازرسی‌ها بیشتر جریان دارد، اما پیشرفت در این زمینه به دلیل وضعیت برجام، دشوار است. این اظهارات مدیرکل آژانس نشان می‌دهد که تصمیم یکطرفه ایالات متحده برای خروج از برجام، توافقی که قرار بود در ازای نظارت بیشتر بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران، مزایای اقتصادی و تجاری به همراه داشته باشد، تا چه اندازه عرصه را برای گروسی تنگ کرده است. مدیرکل آژانس دوشنبه هفته پیش به منظور شرکت و سخنرانی در کنفرانس علوم و فنون هسته‌ای ایران و دیدار با برخی از مقامات کشورمان وارد تهران شد و در این مدت با حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه و علی باقری کنی مذاکره کننده ارشد کشورمان در مذاکرات رفع تحریم‌ها دیدار کرد. او همچنین با محمد اسلامی رئیس آژانس انرژی اتمی ایران دیدار و دو طرف درباره نحوه اجرای بیانیه ۴ مارس برای حل‌وفصل مسائل پادمانی گفت‌وگو کردند. بیانیه ۴ مارس سندی بود که اسفند ۱۴۰۱ میان ایران و آژانس توافق شد و بر اساس آن، جمهوری اسلامی ایران به طور داوطلبانه با فعالیت‌های راستی آزمایی و نظارت بیشتر بازرسان آژانس، در چارچوب قانون راهبردی مجلس (قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها و صیانت از منافع ملت ایران) موافقت کرد. اسلامی در نشست مشترک خبری با مدیرکل آژانس یادآور شد: جمهوری اسلامی ایران از برجام خارج نشده است، آمریکا خارج شده و به تعهداتش عمل نکرده و اجازه نداده دیگران هم به تعهداتشان عمل کنند؛ سه کشور اروپایی هم به طریق اولی اینگونه عمل کردند. اما ایران با حُسن نیت در این معاهده مانده و یکطرفه به تعهداتش عمل کرده است. اکنون نیز تعهداتش را به استناد ماده ۲۶ برجام کاهش داده است.

تفکیک مسائل مورد اختلاف
در جریان مذاکرات فشرده اسلامی و گروسی در ایران قرار شد که مسائل مورد اختلاف آژانس با ایران از یکدیگر تفکیک شوند. رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان در نشست خبری مشترک با گروسی بیان داشت: از این پس فعالیت‌ها و همکاری ها با آژانس را در سه بخش دنبال خواهیم کرد؛ بخش اول موارد گذشته است که در سند برجام در قالب پرونده پی.ام.دی (ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران) بسته شده بود. در این بخش، موضوع مهم دو مکان باقیمانده است؛ خوشبختانه دو مکان بسته شده و موضوع ناترازی مواد نیز بسته شده است. وی در ادامه گفت: بخش دوم مربوط به شرایط موجود است که در این شرایط در چارچوب پادمان و ان.پی.تی اقدامات متقابل لازم را انجام خواهیم داد. بخش سوم مربوط به شخص مدیرکل آژانس است که مدیرکل آژانس می‌تواند به عنوان تسهیل کننده و تصحیح کننده برای برداشتن موانع و حل و فصل مسائل که عمدتا سیاسی است، تاثیرگذار باشد. برهمین اساس یکی از بخش‌های گفت‌وگوی ما در پیگیری بیانیه مشترک، تعاملات سیاسی است که می‌تواند اثرات متقابل داشته باشد. گروسی هم در این نشست تصریح کرد: «قصد ما این نیست که سند جدیدی داشته باشیم بلکه قرار شد همان سند مارس را برای همکاری‌ها و تعاملات بین دو طرف داشته باشیم. این سند از این ظرفیت برخوردار است که مسائل باقیمانده دو طرف را حل و فصل کند.» وی افزود که در جریان مذاکرات با ایران، درباره برداشتن « گام‌های جدی و عملیاتی در راستای تحقق این موضوع » رایزنی شده است. او درحالی این اظهارات را مطرح کرد که طی ماه‌های گذشته مدعی شده بود که اجرای بیانیه مشترک با ایران متوقف شده است. وی ادعا کرد که به رغم پیشرفت‌هایی که طی ماه‌های نخست صدور بیانیه صورت گرفت، اجرای توافق از سوی ایران متوقف شده است.

درخواست گروسی درباره احیای بازرسی‌های برجامی
برآیند اظهارات اخیر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی، به ویژه پس از سفر او به ایران، حامل این پیام است که او به‌دنبال احیای سطح بازرسی‌های توافق سال ۹۴ است. او در نشست با خبرنگاران در ایران این گونه بیان کرد: «ما باید با ایران همکاری کنیم تا به مسیر قبلی برگردیم و شرایط را جهت بازگشت به برجام تسهیل کنیم.» وی افزود: «ما اکنون می‌دانیم چه اقداماتی باید انجام شود و در حال هماهنگی هستیم.» حال آنکه مسیر احیای بازرسی‌های برجامی، نه از ایران که از آمریکا می‌گذرد؛ کشوری که شش سال پیش با خروج یک‌طرفه از توافقات صورت گرفته میان ۷ عضو جامعه بین‌الملل، ضربه سنگینی را به نظام چندجانبه‌گرایی وارد کرد و اکنون باید پاسخگو باشد. ایران پس از امضای برجام در سال ۱۳۹۴ با هدف لغو تحریم‌های ظالمانه، به عنوان کشوری مسئولیت پذیر، تعهدات خود را بدون عیب و نقص اجرا کرد و این مساله در ۱۶ گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی مورد تائید قرار گرفت. جمهوری اسلامی ایران پس از خروج یکجانبه ایالات متحده در سال ۱۳۹۷ سازو کار حل اختلاف را در چارچوب کمیسیون مشترک برجام در سطح وزیران امور خارجه اعضای باقی‌مانده در این توافق فعال کرد. در نتیجه این نشست، طرف‌های عضو برجام با صدور بیانیه‌ای، ۱۱ تعهد را برای جبران خسارت‌های اقتصادی ناشی از اقدام یکجانبه آمریکا مطرح کردند؛ اما اجرای نامتوازنِ این توافق از یک طرف و فشارهای ناشی از اعمال و تشدید تحریم‌های یکجانبه آمریکا از طرف دیگر، باعث شد تا یکسال پس از خروج آمریکا از برجام، شورای‌ عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تصمیماتی در راستای متوقف کردن گام به گام اجرای اقدامات داوطلبانه تعهدات هسته‌ای با اعطای فرصت‌های ۶۰ روزه به دیپلماسی، اتخاذ کند. ایران تا یکسال پس از خروج آمریکا از برجام به تمام تعهداتش ذیل این توافق عمل کرد تا به کشورهای اروپایی که وعده می‌دادند آثار خروج واشنگتن از توافق را جبران می‌کنند، فرصت دهد تا برای تحقق این وعده تلاش کنند اما با توجه به اینکه کشورهای اروپایی به وعده‌هایشان عمل نکرده‌اند، ایران نیز در چند گام تعهداتش ذیل برجام را کاهش داد.