در حال حاضر ۷۷۰۰ معدن در کشور تعطیل است که ۲۵ درصد از آن‌ها مربوط به بخش سنگ می‌شود؛ این بخشی از سخنان بهرام شکوری، رئیس انجمن سنگ ایران امروز در نشست خبری خود بود. این آمار در حالی مطرح می‌شود که در سال 1401، رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران اعلام کرده بود که نزدیک به شش هزار معدن در کشور تعطیل هستند؛ این بدان معناست که در این 2 سال حدود 1700 معدن به جمع معادن تعطیل و غیرفعال کشور پیوسته است. وزارت صمت، علت این تعداد از غیرفعال بودن معادن را عدم‌صرفه‌ اقتصادی برای اکتشاف عنوان کرده است. در همین راستا بود که در سال 1401 نیز وزارت صنعت، معدن و تجارت به عنوان متولی بخش معدن کشور برای احیاء شش هزار معدن تعطیل تصمیم بر فروش معادن مذکور از طریق مزایده گرفت، اما در خصوص نحوی واگذاری آن تاکنون آماری دقیقی منتشر نشده است. البته رضا محتشمی‌پور، معاون امور معادن و فرآورده‌های مواد وزارت صمت اواخر سال گذشته وعده داد که تا پایان سال وضعیت معاون تعطیل را تعیین تکلیف کند. او گفته بود: ما قول این را داده‌ایم که تا آخر امسال باید این معادن را تعیین تکلیف کنیم، لزوما ممکن است معادن واگذار نشوند، چرا که بخشی از این معادن به علت ایراداتی که مثلا بخش از این معادن فاقد ذخیره لازم بوده که راکد بوده، این‌ها نباید واگذار شوند یا برخی از این معادن به علت دوری راه، کیفیت یا عیار خیلی جذابیت نداشته‌اند، ما در مرحله اول همه معادن تعطیل و راکد را در این مزایده عرضه خواهیم کرد.

ماشین‌آلات فرسوده عامل تعطیلی معادن
اما علت اصلی تعطیلی این تعداد از معادن کشور چیست؟ متخصصان و فعالان حوزه معدن، یکی از مهم‎ترین دلایل تعطیلی معادن کشور را ماشین‌آلات و تجهیزات فرسوده می‌دانند به‌طوری که بنا به آمار وزرت صمت تقریباً بیش از ۱۵ هزار دستگاه ماشین‌آلات فرسوده در حوزه معدن وجود دارد که بالای ۲۰ سال سن دارند. ماشین‌آلات قدیمی نه‌تنها بهره‌وری را در معادن استان پایین آورده، بلکه به دلیل استهلاک بالا و هم‌چنین مصرف سوخت بیشتر معدن‌کاران را با مشکلات بیشتری روبرو کرده است. از سوی دیگر ممنوعیت ماشین‌آلاتی که تولید مشابه داخل داشتند نیز در این مدت ممنوع بود، موضوعی که مورد نقد جدی معدن‌کاران بود، چرا که تولید داخل پاسخگوی نیاز نبود و تولیدکنندگان داخلی نیز توان تولید آنچه موردنیاز این بخش بود را نداشتند. از سوی دیگر نیز ورود ماشین‌آلات معدنی سبک نیز به کشور ممنوع شد و تولید داخلی با قیمت بالاتر از قیمت جهانی و باکیفیت پایین‌تر و عدم تعهد در گارانتی باعث شدرانتی برای تولیدکنندگان این نوع ماشین‌آلات ایجاد کند.

معادن کوچک در انتظار نوسازی ماشین‌آلات
مشکلات پیش آمده باعث شد تا وزارت صنعت، معدن و تجارت اوایل اردیبهشت‌ماه سال جاری جزئیات دستورالعمل واردات ماشین آلات معدنی مجاز با سال ساخت حداکثر 10 سال را ابلاغ کند. بر اساس این دستورالعمل، واردات ماشین آلات معدنی نو و دست دوم با حداکثر 10 سال قدمت از تاریخ تولید مجاز خواهد بود. هرچند مجوز واردات به «کلیه دارندگان مجوز عملیات معدنکاری اعم از دارندگان پروانه بهره‌برداری اکتشاف، واحدهای فرآوری معدنی، صنایع معدنی داده شد، اما فهرست ماشین‌آلات مجاز نشان می‌دهد که تنها ماشین‌آلات موردنیاز معادن بزرگ مجاز به واردات هستند و باز هم به معادن کوچک بی‌توجهی شده است. بنا به آمار موجود در حال حاضر فقدان ماشین‌آلات به‌روز ضربه‌‌‌‌‌ای مهلکی را بر توسعه معادن ایران وارد کرده‌ است به طوری‌که بهره‌وری معادن بیش از 40 درصد کاهش یافته است. درکنار این موضوع از موانعی همچون مشکلات ارزی، عدم‌تامین مالی، رانت و انحصار در تولید و واردات تجهیزات و ماشین‌آلات بر سر راه گسترش معدن‌کاری نمیتوان چشم‌پوشی کرد.

معادن از نبود ماشین‌آلات بروز چقدر زیان دیدند؟
بهرام شکوری، رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران، در گفتگویی که چندی پیش با دنیای اقتصاد داشت در خصوص دلایل فرسودگی ماشین‌آلات معدنی در ایران اینگونه توضیح داد بود: افزایش نرخ قیمت ارز، مصائب تخصیص ارزی، بنگاه‌داری بانک‌ها و عدم‌تسهیلات‌دهی آن‌ها و ناتوانی مالی معادن کوچک و متوسط در کنار تحریم‌ها باعث‌شده تا ماشین‌آلات جدید و به‌روز وارد کشور نشوند. نبود ارتباطات و مناسبات با دنیا در زمینه‌های اقتصادی و سیاسی سبب‌شده تا از نوآوری‌های جدید در این زمینه محروم شویم. بخش عمده‌ای از ماشین‌آلات موجود در کشور عمری بالای ۲۰سال ‌دارند و فرسوده محسوب می‌شوند، در نتیجه باید با اورهال این ماشین‌آلات فرسوده بتوانیم تولید نزدیک ۴۵۰ تا ۵۰۰‌ میلیون ‌تن سال‌های گذشته در معادن را تکرار کنیم و به هدف ۷۰۰‌میلیون تنی برسیم، بااین‌حال دنیا سال‌هاست از ماشین‌های خودران استفاده می‌کند و اکنون به‌دنبال تولید ماشین‌آلاتی بر پایه سوخت هیدروژنی است تا از سوخت‌های فسیلی و کربنی دوری کند. در افق ۱۴۰۴ باید ۷۰۰‌ میلیون‌تن مواد معدنی تولید شود که اگر نسبت یک به سه در این‌باره در نظر گرفته شود، باید ۲.۸‌میلیارد ‌تن عملیات خاک‌برداری صورت گیرد.

آمار تولید ماشین‌آلات معدنی در کشور
بر اساس آماری که از سوی موسوی، معاون صنایع ماشین‌آلات و تجهیزات وزیر صمت سال گذشته اعلام در سال ۱۴۰۰ تمام تولیدات ماشین آلات معدنی کشور ۱۷۰۰ دستگاه بود که این رقم در سال ۱۴۰۱ با ۱۰۰ درصد رشد تولید به ۳۰۰۰ دستگاه رسید و این میزان در سال ۱۴۰۲ به حدود 4500 دستگاه ماشین‌آلات معدنی و راهسازی رسیده تست که هدف‌گذاری این وزارتخانه رسیدن به تولید 7500 دستگاه ماشین‌آلات در سال است. موسوی افزود: البته هدف گذاری ما تولید ۷۵۰۰ دستگاه ماشین‌آلات در سال است که امیدواریم در سال‌های بعدی به این هدف نیز دست پیدا کنیم.