گروه اقتصاد کلان: بررسی‌ها نشان می‌دهد با افزایش نرخ بهره، تمایل بانک‌ها به ایجاد سپرده‌های بلند مدت‌تر بیشتر شده و سهم سپرده‌های بلند مدت از شبه پول در چند سال اخیر افزایش چشم‌گیری داشته است. سهم سپرده‌های طولانی مدت‌تر از شبه پول افزایش یافته است. دلیل اصلی این اتفاق افزایش نرخ بهره اسمی توسط بانک مرکزی است. به گزارش «تجارت»، با افزایش نرخ بهره، بانک‌ها تمایل دارند تا پول را بیشتر نزد خود نگه دارند تا بیشتر سود کنند. به همین دلیل، شاهد جهش سهم سپرده‌های سه ساله از شبه پول از صفر درصد به حدود ۲۶ درصد هستیم بررسی ریشه‌های شکل‌گیری تورم در اقتصاد ایران حاکی از وجود دلایل مختلفی است که عمده دلایل آن مربوط به کسری بودجه و بی‌انضباطی دولت و همچنین نحوه عملکرد نظام پولی و بانکی، به‌خصوص بانک‌های خصوصی است. این درحالی است که دولت در چند ماه گذشته برای کنترل تورم، به دنبال کنترل نقدینگی از طریق کاهش تسهیلات بوده است، حال آنکه طبق آمار اعلامی از سوی مرکز مدیریت بدهی دولت و شرکت‌های دولتی در سال ۱۴۰۱ به نظام بانکی حدود ۱۵۲۰همت برآورد شده است که در مقایسه با کل تسهیلات ۱۱۰۰همتی پرداختی به کل صنعت کشور در ۹ماهه سال ۱۴۰۲ عددی بسیار قابل‌توجه است. این نحوه مواجهه با تورم در حالی است که اگر ابزار کنترل تورم، مانع رسیدن نقدینگی به شریان اقتصاد مولد کشور شود، نه‌تنها به کنترل ساختاری تورم منجر نخواهد شد، بلکه با دامن زدن به شرایط رکودی از یک‌سو و تصمیم افزایش نرخ سپرده به ۳۰درصد که سبب افزایش بهای تمام‌شده پول برای اقتصاد کشور خواهد شد، از سوی دیگر باعث تعمیق رکود و افزایش هزینه فرصت فعالیت‌های مولد اقتصادی خواهد شد. در این شرایط به نظر می‌رسد می‌توان با الگو‌گیری از اندیشه‌های جاری در کتاب «بهای یک رویا»، به‌جای تمرکز صرف بر کنترل نقدینگی محض به دنبال توزیع بهینه و اولویتمند نقدینگی در اقتصاد کشور شد.
در شرایط عادی بانک‌های مرکزی می‌توانند هم‌زمان که از بحران‌های مالی جلوگیری می‌کنند، تورم را نیز مهار کنند؛ اما در شرایطی که با فشارهای اقتصادی مواجه هستیم، بین تورم و رشد اقتصادی انتخاب‌هایی صورت می‌گیرد. بانک‌های مرکزی و سیاستگذاران می‌‌‌توانند بدون به خطر انداختن موضع خود در برابر تورم، با اعمال فشار مالی قابل‌توجه مقابله کنند؛ اما زمانی که بحران مالی شدید و تورم زیاد باشد، سیاست‌های اتخاذی چالش‌برانگیز خواهند بود. اما نقدینگی از دو جزء پول و شبه پول تشکیل شده است. پول مجموع اسکناس و مسکوکات در دست مردم و سپرده‌های جاری است. شبه پول شامل سپرده‌های بلند مدت بانکی می‌شود که خود انواع مختلفی دارد. این گزارش به سهم سپرده‌های بلند مدت بانکی از شبه پول در خرداد ماه چند سال اخیر می‌پردازد.

اهمیت سهم اجزای نقدینگی از کل
به طور معمول، شبه پول سهم بیشتری از نقدینگی را تشکیل می‌دهد. سهم پول از نقدینگی در خرداد ۱۴۰۱ به ۲۲ درصد، در خرداد ۱۴۰۲ به ۲۵ درصد و در خرداد سال جاری به ۲۴ درصد رسیده است. از آنجایی که سهم شبه پول از نقدینگی نیز رابطه مکملی دارد، سهم شبه پول از نقدینگی نیز در این مدت به طور کلی افزایش یافته است. می‌توان نتیجه گرفت که با بالا رفتن سهم پول از نقدینگی، انتظارات تورمی افزایش یافته است. از طرفی، سیالیت پول نیز بالاتر رفته است که می‌تواند منجر به خلق تورم بیشتر شود. همه اینها می‌تواند از افزایش تورم ذهنی و نااطمینانی نشات گرفته باشد. زمانی که انتظارات تورمی در جامعه افزایش پیدا می‌کند، جذابیت سود سپرده‌های بانکی کاهش میابد. در این وضعیت مردم برای اینکه بتوانند از ارزش دارایی‌های خود محافظت کنند، پول خود را از حساب بلند مدت خارج کرده و به سمت بازارهای دیگر مانند طلا و ارز می‌برند. البته در یکسال گذشته از شتاب سیالیت نقدینگی کاسته شده است.

انواع سپرده‌های بلند مدت بانکی
همانطور که گفته شد، شبه پول سپرده‌های بلند مدت بانکی است. در ترازنامه بانک مرکزی این بخش از نقدینگی شامل چند نوع مختلف از جمله قرض الحسنه پس‌انداز، سپرده‌های کوتاه مدت، سپرده‌های یک ساله تا پنج ساله است. حساب‌های قرض الحسنه پس‌انداز به منظور نگهداری دارایی در بانک و برای تراکنش‌هایی در جهت اهداف خیرخواهانه مثل کمک به افراد نیازمند افتتاح می‌شود و به آن سود بانکی تعلق نمی‌گیرد. همچنین بانک‌ها از محل این سپرده‌ها وام‌هایی با سود کم به افراد می‌دهند. سهم این نوع سپرده‌ها از شبه پول از خرداد ۱۴۰۱ تا خرداد سال جاری افزایش یافته و از ۸.۴ درصد به ۱۲.۹ درصد رسیده است. به سپرده‌هایی که با مدت زمان کمتر از یک سال نزد بانک به امانت گذاشته می‌شوند، سپرده کوتاه مدت گفته می‌شود. با وجود اینکه سپرده‌های کوتاه مدت بیشترین سهم را از شبه پول دارند اما سهم آن در چند سال گذشته نزولی بوده است. سهم این نوع سپرده‌ها از ۳۵.۷ درصد در خرداد ۱۴۰۱ به ۲۸ درصد در خرداد ۱۴۰۳ رسیده است.

جهش سپرده‌های سه ساله