[ مریم رضاخواه]  سالانه بیش از 505 هزار قلم تجهیزات و ملزومات پزشکی در کشور از مسیر واردات و تولید داخلی تأمین می‌شود و یک بازار 95 هزار میلیارد تومانی را تشکیل می‌دهد که 40 درصد ارزش این بازار مربوط به تولید داخل است.در سال گذشته، ۹۳۵ شرکت اقدام به واردات تجهیزات و ملزومات پزشکی کرده‌اند و ارزش تجهیزات واردشده به کشور بالغ بر ۱.۷۲ میلیارد دلار بوده است که این رقم نسبت به سال ۱۴۰۱ به‌میزان ۳۰ درصد رشد کرده است. اما تجهیزات پزشکی تنها به صورت رسمی، وارد کشور نمی‌شوند. افراد یا شبکه‌هایی از مجاری غیر مجاز، تجهیزات پزشکی را بدون اعمال نظارت دستگاه‌های مسئول روانه‌ بازار می‌کنند یا با استفاده از گریزگاه‌های موجود در مبادی رسمی، کالای خود را به دور از هرگونه اعمال کنترل کیفی و بهداشتی عبور می‌دهند. در هر دو صورت، این احتمال وجود دارد که تجهیزات عرضه شده بدون کیفیت و غیر استاندارد باشد. این در حالی است که تجهیزات پزشکی، زمینه‌ای مهم و حیاتی در حوزه سلامت جامعه به حساب می‌آید.

از تجهیزات پزشکی، برای کمک‌های اساسی در تشخیص و درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود. اما با وجود نقش مهم تجهیزات پزشکی در ارائه خدمات پزشکی باکیفیت گفته می‌شود بیشتر تخلفات بهداشتی در بخش تجهیزات پزشکی است. افشین سهراب خان، بازرس کل استان تهران سازمان بازرسی کل کشور، در این رابطه می‌گوید: «بخشی از تجهیزات پزشکی غیراستاندارد برای اینکه با ارقام بالاتری به فروش برسند از دیگر کشور‌ها وارد می‌شوند.» تجهیزات پزشکی قاچاق، از زمین، آسمان و دریا به کشور سرازیر می شود. از آنجایی‌که مشخص نیست تجهیزات پزشکی قاچاق در چه شرایطی تولید، نگهداری و توزیع می‌شود، علاوه بر این که اقتصاد ملی را به ورطه نابودی می‌کشاند، به سلامت مردم هم آسیب می‌زند. حتی استانداردترین تجهیزات پزشکی هم اگر در شرایط ناسالم نگهداری شوند، می‌تواند ضد سلامتی تبدیل شود. دقیقا به همین علت است که کارشناسان بر خطرناک بودن تجهیزات پزشکی تاکید دارند و بر لزوم امحای این تجهیزات اصرار می‌کنند.
 فاطمه محمدبیگی، نایب رئیس اول کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در رابطه با اهمیت تجهیزات پزشکی به «شهروند» می‌گوید: «پیشرفت در زمینه تشخیص انواع بیماری‌ها و اقدامات درمانی مناسب، به مدد استفاده روزافزون از تجهیزات و لوازم پزشکی بوجود آمده است. در واقع فناوری‌های اطلاعاتی، ارتباطی و هوشمندسازی، شکل جدیدی از پزشکی را بوجود آورده تا امکانات سلامت محور برای آحاد مردم، حتی در مناطق محروم هموار شود. به همین خاطر کیفیت تجهیزات پزشکی برای همه اهمیت دارد و از جایگاه ویژه‌ای در خدمات‌رسانی به مردم برخوردار است. هیچ مرکز درمانی نمی‌تواند بدون تجهیزات پزشکی به حیات خود ادامه دهد. حاذق‌ترین نیروهای انسانی در حوزه درمان هم بدون در اختیار داشتن تجهیزات پزشکی، کاری از پیش نخواهد برد. دامنه تجهیزات پزشکی مورد استفاده در بیمارستان‌ها و سایر مراکز درمانی، بسیار گسترده است.»نماینده قزوین، البرز و آبیک در مجلس به چالش قاچاق تجهیزات پزشکی اشاره می‌کند و می‌گوید: « قاچاق و استفاده از تجهیزات پزشکی بی‌کیفیت یا قلابی یکی از معضلاتی است که وجود دارد. تجهیزات بی‌کیفیت قاچاق آسیب زیادی به بیماران و همچنین به کیفیت کار پزشکان و پرسنل سلامت می‌زند و برای سلامت مردم بسیار خطرساز است. صدماتی که گاه باعث تنزل سطح ایمنی جان بیماران می‌شود و عوارض جبران ناپذیری را بوجود می‌آورد. به همین خاطر کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، چندین جلسه با مسئولان اصناف تجهیزات پزشکی، وزارت بهداشت و وزارت صمت برگزار کرده است. همچنین جلساتی را با گمرک در طول مجلس یازدهم داشتیم. اکنون، کمیته تجهیزات پزشکی و کمیته غذا و دارو در مجلس در حال برگزاری برنامه‌های مرتبط با جلوگیری از قاچاق تجهیزات پزشکی است. انتظار هم داریم که حوزه تجهیزات پزشکی، مبارزه با قاچاق کالا و فرایند‌های نظارتی گسترش پیدا کند تا شاهد ورود تجهیزات پزشکی قلابی در کشور نباشیم.»

 تشدید نظارت بر واردات تجهیزات پزشکی و مقابله با قاچاق
رئیس اداره نظارت و بازرسی اداره کل تجهیزات پزشکی سازمان غذا و دارو، می‌گوید که نظارت بر واردات تجهیزات پزشکی به‌طور مستمر تقویت می‌شود تا از ورود کالا‌های غیرمجاز و آسیب به سلامت بیماران جلوگیری شود.محمد رشیدی درباره اهمیت و نحوه نظارت بر تجهیزات پزشکی وارداتی به «شهروند» می‌گوید: «سازمان غذا و دارو از طریق سامانه‌های آنلاین و با مشارکت دانشگاه‌های علوم پزشکی، کل زنجیره تأمین تا مصرف تجهیزات پزشکی را تحت کنترل دارد. در ۶ ماه نخست سال ۱۴۰۳، بیش از ۱۳ هزار تخلف در زمینه تجهیزات و دارو‌های غیرمجاز شناسایی و ثبت شده است. هدف این است که از هرگونه نقص یا تخلف، از جمله قاچاق، جلوگیری شود.»او تأکید می‌کند که این سازمان اولویت نظارتی خود را بر تجهیزات وارداتی مشمول ارز دولتی قرار داده است: «ما به‌دنبال ایجاد رقابت و انتقال دانش فنی برای تقویت تولیدات داخلی هستیم.»رشیدی همچنین با اشاره به عوارض استفاده از تجهیزات خارج از معیار، گفت: «این‌گونه تجهیزات می‌تواند به تشدید بیماری‌ها، خطای تشخیصی و کاهش اعتماد عمومی به نظام سلامت منجر شود.» او ادامه می‌دهد: «قاچاق این تجهیزات از مسیر‌های زمینی، دریایی و هوایی انجام می‌شود و ما در تلاشیم با تشدید نظارت، این مشکلات را به حداقل برسانیم.»

سامانه انبار مجازی
رئیس اداره نظارت و بازرسی اداره کل تجهیزات پزشکی، در ادامه می‌گوید: «با ایجاد و توسعه سامانه انبار مجازی، کلیه تجهیزات و ملزومات پزشکی به‌صورت کاملاً شفاف از ابتدا تا انتهای زنجیره تأمین و توزیع تا مصرف‌کننده قابلیت رصد و پایش خواهند داشت. در این سامانه، کلیه اسناد خرید و فروش شرکت‌ها و موجودی انبار آن‌ها با قابلیت تأیید و رد شدن توسط گیرندگان کالا قابل دسترسی خواهد بود. این زنجیره تا حد سری ساخت کالا و با اتصال به سامانه‌های قیمت‌گذاری، قابلیت رصد و نظارت هوشمند سامانه‌ای را خواهند داشت. با دسترسی این سامانه‌ها به دانشگاه‌های علوم پزشکی و با تفویض کامل نظارتی به آن‌ها، هر گونه خروج کالا از زنجیره، وضعیت انبار شرکت‌ها و گران‌فروشی‌ها قابل احصا و برخورد خواهند بود.»رشیدی تأکید می‌کند: «کلیه تجهیزات و ملزومات پزشکی و همچنین شرکت‌های تأمین‌کننده و توزیع‌کننده با اصالت و دارای تأییدیه در سایت www.imed.ir برای عموم مردم و ذینفعان قابل دسترسی بوده و تمام کالا‌های تأمین‌شده با ارز ترجیحی دارای قیمت‌گذاری در همین سایت وجود دارند. از طرفی، کلیه تجهیزات و ملزومات پزشکی با اجبار‌شناسه‌گذاری اصالت از سنوات گذشته دارای این‌شناسه روی خود هستند که باید توسط مصرف‌کننده استعلام شود و از اصالت آن اطمینان پیدا کنند.»

حمایت از تولیدکنندگان برای خودکفایی در تولید تجهیزات

آمار قاچاق تجهیزات پزشکی به چه میزان است؟
هیچ نهاد رسمی و غیررسمی نمی‌تواند به طور دقیق بگوید آمار تجهیزات پزشکی قاچاق در کشور ما چه رقمی است. همه اعداد و ارقامی که در این حوزه اعلام می‌شود، بر اساس حدس و گمان است؛  بدیهی است که مرجعی وجود ندارد که تجهیزات پزشکی قاچاق را ثبت کند. حدس و گمان‌هایی هم که  درباره آمار و ارقام تجهیزات پزشکی، اعلام می‌شود، بر این اساس است که آمار تجهیزات پزشکی مورد نیاز و مصرفی کشور را تخمین می‌زنند و سپس این آمار کلی را از میزان تجهیزات پزشکی تولیدی و واردات قانونی کم می‌کنند، سپس نتیجه، هر چه که باشد، آمار تخمینی قاچاق تجهیزات پزشکی به دست می‌آید. این در حالی است که  پلیس امنیت اقتصادی فراجا آماری از کشفیات تجهیزات پزشکی قاچاق در کشور را دارد. اما تلاش‌های ما در شهروند برای دریافت آخرین آمار کشفیات تجهیزات پزشکی قاچاق از پلیس امنیت اقتصادی بی‌پاسخ ماند.

اثرات واردات غیرقانونی تجهیزات بی‌کیفیت پزشکی

 واردکنندگان تجهیزات پزشکی و متخصصان از اثرات واردات غیرقانونی تجهیزات پزشکی بی‌کیفیت می‌گویند تجهیزات پزشکی بی‌کیفیت دو آسیب جدی برای بیماران
به وجود می‌آورد؛ تشخیص دیرهنگام و درمان منجر به آسیب.مجید روحی، دبیر انجمن صنفی تولیدکنندگان و صادرکنندگان تجهیزات پزشکی هم معتقد است که قاچاق تجهیزات پزشكی و عرضه اقلام غیر استاندارد و تقلبی، تبعات غیر قابل جبرانی در پی دارد و برای سلامت مردم تهدید جدی محسوب می‌شود.او به «شهروند» می‌گوید: «تأمین کالا‌های سلامت محور به‌ویژه تجهیزات و ملزومات پزشکی ازجمله مهم‌ترین مؤلفه‌های دخیل در درمان و تأمین نیاز‌های بیماران جامعه است. تجهیزات پزشکی از جمله اقلامی است که هم از نظر ارزش و هم از نظر حجم یکی از اقلام اصلی قاچاق به حساب می‌آید. با توجه به اهمیت موضوع و درخواست وزارت بهداشت و درمان موضوع از سال ۸۵ در دستور کار ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق كالا و ارز قرار گرفت و با تشكیل كارگروه تخصصی وبرگزاری جلسات متعدد كارشناسی با حضور نمایندگان دستگاه‌های مختلف این دستورالعمل تهیه شد و به عنوان اهداف اصلی مورد توجه قرار گرفت.»دبیر انجمن صنفی تولیدکنندگان و صادرکنندگان تجهیزات پزشکی به عوامل اقتصادی مؤثر در شکل‌گیری قاچاق تجهیزات پزشکی در کشور اشاره می‌کند: « قاچاق یک پدیده چندوجهی است و عوامل متعددی در شکل‌گیری آن نقش دارند. قاچاق تجهیزات پزشکی سود زیادی دارد. ثبت سفارش، زمان‌بر بودن ترخیص و تعرفه‌های بالای گمرکی سبب می‌شود واردات تجهیزات با چالش‌هایی مواجه شود. وارد‌کننده به سختی تجهیزات وارد می‌کند ولی از سوی دیگر قاچاق صورت می‌گیرد. با قاچاق این کالا، اقتصاد زیرزمینی شکل می‌گیرد و از دادن مالیات فرار می‌کنند. سطح تولید ملی و اشتغال هم کاهش پیدا می‌کند.»روحی همچنین از دلایل اهمیت نظارت و برخورد با قاچاق تجهیزات و ملزومات پزشکی می‌گوید: «نظارت و برخورد با قاچاق تجهیزات پزشکی باید شدت بگیرد چون تجهیزات و ملزومات پزشکی از اجزای مثلث درمان هستند و در گروه کالا‌های سلامت محور قرار دارند. استفاده از تجهیزات پزشکی بی‌کیفیت، دارای خطر جدی برای بیماران و همچنین اپراتور و پزشک است. ازجمله مشکلاتی که ممکن است به دلیل استفاده از تجهیزات پزشکی بی‌کیفیت پیش بیاید، عوارض و آسیب‌های جانبی است. اکثر تجهیزات پزشکی بی‌کیفیت دارای قطعات با متریال ضعیف یا کارکرده و قدیمی هستند که باعث خرابی در خود دستگاه شده و احتمال بروز حادثه و مشکلات جدی را برای انسان در پی دارد. اگر در مرکز درمانی، دستگاه اتوکلاو، به‌درستی کار نکند و ابزار‌های پزشکی به درستی استریل نشوند، طولی نخواهد کشید که بیشتر افراد حاضر در آن مرکز به بیماری‌های مسری و عفونی گوناگون مبتلا می‌شوند. در موارد مصرفی نیز به طور مثال اگر بیماری از کیسه کلوستومی تاریخ مصرف گذشته یا بی‌کیفیت استفاده کند، احتمال بروز حساسیت پوستی، یا حتی عفونت محل جراحی و مشکلات دیگر بسیار زیاد است. تجهیزات پزشکی بی‌کیفیت نه تنها در طول درمان بلکه به هنگام تشخیص بیماری نیز عواقب ناخوشایندی را به همراه خواهند داشت. اگر جواب آزمایشی دارای خطایی باشد که منجر به تشخیص اشتباه بیماری شود و روند درمان به‌صورت عکس عمل کرده و در خوش‌بینانه‌ترین حالت باعث عدم درمان یا بیماری دیگری نیز خواهد شد. بیماری مشکل قلبی دارد اگر دستگاه نوار قلب یا دستگاه اکوی قلب یا اکسسوری‌های همراه آن‌ها، مثل کابل‌ها و پروب هاات لر، به درستی کار نکند، نتایج اشتباه و غیر دقیق باعث تجویز اشتباه شده و به سلامتی بیمار و اعتبار پزشک آسیب می‌زند.»