سرنخ ناترازی نظام بانکی
گروه اقتصاد کلان: در اقتصاد هر کشوری بانک‌ها نقش مهمی را به عنوان نهادهای حیاتی و اساسی در نظام مالی کشورها ایفا می‌کنند. این نهاد با ارائه خدمات مالی، تسهیلات و سرمایه‌گذاری شرایط رشد و توسعه اقتصادی را در کشورها فراهم می‌کند. با این وجود بانک‌ها هم مانند هر نهاد دیگری دارای چالش‌ها و مشکلاتی است که می‌تواند آنها را به ورشکستگی و زیاندهی برساند. به گزارش تجارت، زیان‌ده بودن بانک‌ها در ایران یک مشکل پیچیده است که تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار دارد. در حال حاضر این عوامل از جنبه‌های اقتصادی، مدیریتی، قانونی برخوردار است. یکی از دلایل اصلی زیان‌ده بودن بانک‌ها در ایران، حجم بالای وام‌های غیرجاری یا معوق است. بانک‌ها به دلیل فشارهای سیاسی و اجتماعی، وام‌هایی را به افراد و شرکت‌هایی اعطا کرده‌اند که توان بازپرداخت آنها را ندارند. این امر منجر به رشد مطالبات معوق و زیاندهی بانک‌ها می‌شود.در بسیاری از موارد، بانک‌ها به جای ارزیابی دقیق ریسک وام‌ها، به دلایل غیر اقتصادی و تحت فشار تصمیم به اعطای وام به متقاضیان گرفته‌اند. ضعف در سیستم ارزیابی اعتبار مشتریان و ناتوانی در شناسایی توان پرداخت وام‌ها، موجب بروز مشکلات جدی برای بانک‌ها شده است.در حال حاضر بسیاری از بانک‌های ایران وابسته به منابع دولتی هستند و برای تأمین نقدینگی خود نیازمند تزریق اعتبار از سوی دولت می‌باشند. این وابستگی نه تنها توانایی بانک‌ها را در مدیریت مالی مستقل کاهش می‌دهد، بلکه در مواقع بحران اقتصادی، فشار بیشتری بر این بانک‌ها وارد می‌کند.بانک‌ها برای جبران زیان‌های خود مجبور به دریافت کمک‌های دولتی می‌شوند که این امر باعث افزایش بدهی‌های دولت و در نهایت کاهش ظرفیت بانک‌ها برای انجام فعالیت‌های اقتصادی مؤثر می‌شود. تورم بالا و نوسانات ارزی از دیگر دلایل مهم زیاندهی بانک‌ها در ایران هستند. افزایش هزینه‌ها و عدم تطابق درآمد بانک‌ها با تورم، باعث کاهش قدرت خرید بانک‌ها و کاهش سودآوری آنها می‌شود. این مسئله باعث کاهش ارزش واقعی دارایی‌های بانک‌ها می‌شود. همچنین نرخ بهره بانکی که به صورت عمده توسط بانک‌ها به مشتریان ارائه می‌شود، اغلب کمتر از نرخ تورم است که این مسئله باعث کاهش حاشیه سود بانک‌ها می‌شود. نوسانات شدید نرخ ارز نیز تأثیر منفی بر دارایی‌ها و سرمایه‌های بانک‌ها دارد. بانک‌ها به دلیل فعالیت‌های ارزی و معاملات بین‌المللی خود در معرض خطرات نوسانات ارزی هستند. عدم شفافیت و فساد مالی یکی دیگر از عواملی است که باعث تشدید زیان بانک‌ها می‌شود؛ متاسفانه در بسیاری از بانک‌های ایران، فساد مالی و عدم شفافیت زیادی وجود دارد. این مسائل باعث شده است که بانک‌ها به جای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های سودآور، منابع خود را در پروژه‌های غیرمنطقی یا مشکوک هزینه کنند که در نهایت به زیان‌های کلانی منجر شده است. در حال حاضر بسیاری از بانک‌ها به دلیل نداشتن سیستم‌های شفاف مالی، نمی‌توانند اطلاعات دقیقی از وضعیت مالی خود ارائه دهند و این امر موجب کاهش اعتماد عمومی به بانک‌ها و افزایش ریسک برای سرمایه‌گذاران و سپرده‌گذاران می‌شود. یکی از دیگر دلایل زیان‌ده بودن بانک‌ها در ایران، ضعف نظارتی و ناکارآمدی قوانین در صنعت بانکی است. در نبود نظارت مؤثر و قوانین بازدارنده، بانک‌ها به راحتی می‌توانند ریسک‌های بزرگ را بدون توجه به عواقب آنها به دوش جامعه بگذارند.در برخی موارد، نظارت بر فعالیت‌های بانکی ضعیف است و این امر باعث ایجاد فضای باز برای اقدامات ریسک‌پذیر و غیرمجاز می‌شود. قوانین بانکی در ایران، به دلیل تغییرات مداوم و عدم همخوانی با وضعیت واقعی اقتصاد، در ایجاد ثبات مالی و کارایی در صنعت بانکی به شدت ناکارآمد هستند.مدیریت ضعیف و عدم داشتن استراتژی‌های کارآمد در بسیاری از بانک‌ها به یکی از دلایل عمده زیاندهی تبدیل شده است. برخی بانک‌ها به جای تمرکز بر نوآوری و ارتقاء خدمات خود، بیشتر درگیر مسائل سیاسی و مدیریتی غیرحرفه‌ای هستند. رقابت ناسالم و مشکلات در بخش خصوصی یکی دیگر از مهم‌ترین علل زیاندهی بانک‌ها در ایران است. بانک‌های خصوصی در کشور ماه با مشکلات زیادی روبه‌رو هستند. به دلیل محدودیت‌های قانونی و ساختاری، این بانک‌ها قادر به رقابت سالم با یکدیگر و با بانک‌های خارجی نیستند. این امر موجب کاهش کارآیی و افزایش هزینه‌های بانک‌ها شده است. در برخی موارد، بانک‌های دولتی یا وابسته به دولت از حمایت‌های ویژه برخوردارند که موجب از بین رفتن رقابت سالم در بازار می‌شود.
چرا بانک‌ها زیان‌ده می‌شوند؟
میثم مهرپور، کارشناس اقتصادی در گفتگو با تجارت پیرامون علت زیان‌ده بودن بانک‌های کشور اظهار کرد: علت اصلی زیاندهی بانک‌ها به دلیل انحراف از ماموریت‌های اصلی خودشان است. بانک‌ها در حال حاضر به سمت فعالیت‌هایی رفته‌اند که با ماهیت و فلسفه بانکداری در تضاد است. برای مثال، بانک‌ها به جای تمرکز بر پول و اعتبار، وارد حوزه‌هایی مانند بنگاه‌داری، زمین‌داری و پروژه‌های غیرمرتبط با وظایف اصلی خود شده‌اند. این مسأله باعث شده تا دارایی‌های سمی در بانک‌ها انباشته شود که خود این دارایی‌ها، از جمله دارایی‌های غیرمولد، باعث مشکلات مالی می‌شود. این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: در حال حاضرکه بسیاری از بانک‌ها دارایی‌هایی دارند که با فلسفه بانکداری آنها در تضاد است. بانک‌ها باید منابع مالی و اعتباری داشته باشند و به جای این که به فعالیت‌های سودآور بپردازند، به سمت خرید زمین و بنگاه‌داری رفته‌اند. در این شرایط، طبیعی است که کفایت سرمایه بانک‌ها منفی می‌شود. وی خاطرنشان کرد: در طول سال‌های اخیر بسیاری از بانک‌ها به صورت خودخواسته وارد تملک دارایی‌ها شده‌اند. به طور مثال، یک بانک خصوصی به طور مستقل وارد پروژه‌هایی مانند ساخت یک مرکز خرید عظیم شد، این مسأله نشان می‌دهد که بانک‌ها بدون نظارت کافی، وارد فعالیت‌هایی شدند که ربطی به ماموریت اصلی آنها نداشت. نظارت ضعیف بانک مرکزی باعث این انحرافات شده است و به همین دلیل بانک‌ها به سمت پروژه‌های غیرمولد رفته‌اند. مهرپور تاکید کرد: وقوع این مشکل به دلیل نداشتن درک صحیح از فلسفه وجودی بانک‌ها است. بانک‌ها باید به عنوان واسطه‌ای میان منابع مالی مردم و تولیدکنندگان و کارآفرینان عمل کنند. این منابع، یعنی سپرده‌های مردم، باید به سمت تولید و کارآفرینی هدایت شوند، نه این که خود بانک‌ها وارد فعالیت‌های اقتصادی شوند. متاسفانه در کشور ما، بانک‌ها خود را مالک منابع مردم دانسته‌اند و به جای وکالت در نگهداری سپرده‌ها، تصمیمات نادرستی گرفته‌اند که منجر به زیاندهی و مشکلات اقتصادی شده است.این کارشناس اقتصادی پیرامون راه حل ممکن برای رفع این مشکل گفت: برای اصلاح این وضعیت، نیاز است که بانک‌ها به فلسفه اصلی خود بازگردند و به جای ورود به بنگاه‌داری و فعالیت‌های غیرمرتبط، منابع مردم را به سمت تولید و کارآفرینی هدایت کنند. همچنین نظارت دقیق‌تری باید بر فعالیت‌های بانک‌ها وجود داشته باشد تا از انحراف آنها جلوگیری شود. اگر این درک اصلاح شود، می‌توانیم به یک تحول مثبت در سیستم بانکی کشور امیدوار باشیم.
تسهیلات معوقه،عامل تشدید زیاندهی بانک‌ها
طهماسب مظاهری، رئیس کل اسبق بانک مرکزی هم در گفتگویی پیرامون زیان‌ده بودن بانک‌ها اظهار کرد: ریشه اصلی این مشکل بانک‌ها به تسهیلات معوقه یا سوخت شده برمی‌گردد. زمانی که بانک‌ها به مشتریان خود تسهیلات می‌دهند و این وام‌ها به دلایل مختلف بازپرداخت نمی‌شود آنها عملاً با کاهش منابع مالی مواجه می‌شوند، در نتیجه ترازنامه بانک‌ها آسیب می‌بیند. مضاف بر این موضوع مشکل بزرگتر این است که بانک‌ها نمی‌توانند سودهایی که به سپرده‌گذاران خود وعده داده‌اند را به موقع پرداخت کنند. رئیس کل اسبق بانک مرکزی تصریح کرد: بانک‌ها برای جذب سپرده‌های مردم و سرمایه‌گذاری در سیستم مالی، تعهد می‌کنند که سودی به سپرده‌گذاران خود پرداخت کنند. حالا اگر تسهیلاتی که بانک به مشتریان داده، بازپرداخت نشود، بانک با مشکل جدی در پرداخت این سودها روبه‌رو می‌شود. در نتیجه، اعتبار بانک کاهش می‌یابد و حتی ممکن است مردم اعتماد خود را به آن از دست بدهند. وی تاکید کرد: پرداخت نکردن سود به سپرده‌گذاران می‌تواند باعث بی‌اعتمادی مردم به سیستم بانکی شود. این بی‌اعتمادی ممکن است منجر به کاهش جذب سپرده‌های جدید یا حتی خروج سپرده‌های قبلی شود. این امر باعث کاهش منابع مالی بانک‌ها و مشکلات بزرگتر در ترازنامه‌های آنها می‌شود. همچنین، در شرایطی که سود سپرده‌گذاران پرداخت نشود، ممکن است بانک‌ها مجبور به فروش دارایی‌های خود شوند که این امر می‌تواند فشار بیشتری بر سیستم بانکی وارد کند. مظاهری در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: زمانی که بانک‌ها درگیر مشکلات نقدینگی و زیاندهی می‌شوند، تأثیرات منفی آن به بخش‌های دیگر اقتصاد نیز منتقل می‌شود. بانک‌ها در واقع رگ حیاتی اقتصاد هستند و اگر مشکلی برای آنها پیش بیاید، این مشکل می‌تواند بر روی شرکت‌ها، تولیدکنندگان، و حتی مردم عادی تأثیر بگذارد. به همین دلیل، مدیریت صحیح تسهیلات و کاهش تسهیلات معوقه، برای حفظ ثبات اقتصادی کشور بسیار حیاتی است.
