منافع محدود از تجارت با روسیه
گروه صنعت و تجارت: روسیه یکی از اصلیترین شرکای راهبردی ایران محسوب میشود؛ اما این نزدیکی نتوانسته در بخش تجاری برای ایران امتیاز ویژهای داشته باشد. گفته میشود که روسیه در سال بیش از 290 میلیارد دلار از کشورهای مختلف واردات داشته؛ که سهم ایران (در حوزه صادرات) با وجود تفاهمنامه اوراسیا کمتر از یک میلیارد دلاراست که این به معنای عقب ماندگی ایران در بازار روسیه است؛ این در حالیست که دیپلماسی اقتصادی روسیه پس از جنگ اوکراین و تحریمهای غرب فعالتر شد، اما ایران نتوانست از این فرصت استفاده کند. در حال حاضرنیز حدود ۸۰ درصد از صادرات ایران به روسیه به محصولات کشاورزی تعلق دارد و ایران نتوانسته تنوع محصولاتی در بخش صادراتی به این کشور داشته باشد. بنا بر آمارهای منتشر شده، صادرات کالاهای ایران به روسیه در سال 2023 به ارزش حدود 946 میلیون دلار رسید؛ در مدت مشابه سال قبل، این عدد 751 میلیون دلار بوده که با رشد 26 درصد روبه رو بودهایم. واردات ایران هم از روسیه به یک میلیارد 691 میلیون دلار بوده است. این آمارها نشان میدهد که ایران و روسیه نتوانسته از ظرفیتهای اقتصادی خود برای مراوده تجاری استفاده کند. کاوه زرگران رئیس کمیسیون تسهیل و توسعه تجارت اتاق تهران در نشستی در اتاق بازرگانی تهران، با اشاره به ناکامیهای ایران در استفاده از فرصتهای صادراتی گفت: ایران در 2 نوبت فرصت صادرات به روسیه را از دست داد؛ نخست زمانی که روسیه به اوکراین حمله کرد و اروپا صادرات خود را به روسیه محدود کرد و دوم زمانیکه ترکیه هواپیمای روسیه را زد. در هر دو برهه زمانی فرصتی برای توسعه دفعتی صادرات ما به روسیه پیش آمد چون مسائل سیاسی صادرات دیگر کشورها را به روسیه تحتالشعاع قرار داده بود اما از این فرصتها استفاده نشد. زرگران معتقد است که صادرات نسبتی با تنظیم بازار داخلی ندارد و نباید به این بهانه، مانع روند صادرات شد چراکه اعتباری که صادرکننده ایرانی برای به دست آوردن آن سالها تلاش کرد به راحتی و با یک تصمیمگیری و بخشنامه ناگهان در بازارهای جهانی از بین میرود. اما بر خلاف ایران، ترکیه بخوبی توانسته از روابط تجاری خود با روسیه را گسترش دهد و به یکی از مهمترین شرکای تجاری روسیه تبدیل شود. روابط اقتصادی و تجاری نیروی محرکه مهمی در روابط ترکیه و روسیه است. روسیه یکی از مهمترین شرکای تجاری ترکیه است. انرژی و تجارت مهمترین بخشهای روابط اقتصادی روسیه وترکیه هستند. آمارها نشان میدهد که گردش تجاری بین روسیه و ترکیه طی سال 2022 آمار تجاری دو کشورچهار برابر شد.
رشد 15 درصدی تجارت ایران و روسیه
به عقیده فعالان اقتصادی، با شناخت ظرفیتهای اقتصادی ایران و روسیه و رفع موانع بانکی و حملونقل حجم تجارت ایران و روسیه قابل افزایش است. بنا به آمارهای منتشر شده از سوی روسیه، در ۹ ماه نخست امسال حجم مبادلات تجاری این کشور با ایران نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۴.۷ درصد افزایش یافته است. روز گذشته، نهم دی معاون نخستوزیر روسیه از اجرای توافقنامه منطقه آزاد تجاری بین اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران در سال ۲۰۲۵ خبر داد و گفت: تجارت روسیه و ایران در ۹ ماهه سال ۲۰۲۴ رشد کرده است. الکسی اورچوک عنوان داشته که روسیه انتظار دارد که توافقنامه منطقه آزاد تجاری بین اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران در سال ۲۰۲۵ اجرایی شود. بنا به گفته او، تجارت بین روسیه و ایران در ۹ ماهه نخست سال ۲۰۲۴ به میزان ۱۴.۷ درصد رشد داشته و به ۳.۳ میلیارد دلار رسیده است. الکسی اورچوک خاطرنشان کرد: در ۹ ماهه اول سال جاری، تجارت تاکنون ۱۴.۷ درصد رشد داشته و به ۳.۳ میلیارد دلار رسیده که این رقم نشاندهنده رشد بسیار خوبی است. آنطور که در گزارش مرکز پژوهشهای اتاق بازرگانی آمده است، در سال 2023، تجارت خارجی روسیه تحت تأثیر تحریمها و جنگ اوکراین با نوسانات زیادی مواجه شد. ارزش کل صادرات روسیه حدود 42 میلیارد دلار بود که نسبت به سال قبل که به 592 میلیارد دلار رسیده بود، کاهش چشمگیری داشت. این کاهش عمدتا به دلیل کاهش درآمدهای نفت و گاز بود. در بخش واردات، روسیه توانست وضعیت خود را بهتر حفظ کند و مجموع واردات کالاهای این کشور به حدود 303 میلیارد دلار رسید که نشاندهنده بهبودی نسبی نسبت به سال است. تراز تجاری روسیه ًهمچنان مثبت باقی ماند که عمدتا به دلیل صادرات انرژی این کشور بود. با این حال، حجم صادرات کالا و خدمات روسیه در سال 2023 با 15 درصد کاهش مواجه شد، در حالی که واردات به دلیل افزایش وابستگی به شرکای تجاری غیرغربی 16 درصد رشد داشت. چین به عنوان بزرگترین شریک تجاری روسیه مطرح شد و حدود 24 درصد از واردات و 14 درصد از صادرات روسیه را به خود اختصاص داد. روسیه همچنین تلاش کرد تا با افزایش تجارت با کشورهایی مانند ترکیه و هند، خسارات ناشی از قطع تجارت با بازارهای غربی را جبران کند.
حجم روابط تجاری ایران و روسیه همچنان نسبت به سایر شرکای اقتصادی مسکو، رقم قابل توجهی نیست. در واقع روند توسعه روابط اقتصادی ایران و روسیه کند پیش می رود. نکته حائز اهمیت این است که به نظر می رسد ایران و روسیه اراده افزایش روابط اقتصادی را دارند اما هنوز مناسبت ترین زمینه های این رابطه، به ویژه در بعد تجاری را نیافته اند. نیازسنجی در بازار مصرف، پیوند ژئواکونومیکی دو کشور، افزایش همکاری ها در زمینه انرژی و توسعه همکاری های صنعتی و تولیدی از راهبردهای موثر بر توسعه روابط اقتصادی ایران و روسیه است. اما در مجموع به پشتوانه روابط اقتصادی دولتی، توسعه تدریجی روابط تجاری و بازرگانی با مشارکت بخش خصوصی را نیز می-توان دنبال نمود.