روزنامه اعتماد
1403/10/10
مخاطب ادبيات كودك در ايران تريبوني ندارد
شبنم كهنچييون سوك جونگ وقتي تنها 11 سال داشت در شعري به نام «نقشه جهان» نوشت: «مشق من كشيدن نقشه جهان است/ تمام ديشب را نقاشي كردم/ اما هنوز نيمي از آن مانده است/ اگر كشور تو نبود، / اگر كشور من نبود/ و تمام جهان كشوري بزرگ بود/ چه آسان مي‌شد نقشه جهان را كشيد...»
گمانم اين شعر فقط بر احمد اكبرپور براي نوشتن رمان «امپراتوري كلمات» تاثير نگذاشت بلكه همان چند كلمه اول شعر، مانيفست او در داستان‌نويسي باشد؛ «مشق من كشيدن نقشه جهان است.» اين كاري است كه اكبرپور، نويسنده داستان كودك و نوجوان انجام مي‌دهد. در داستان‌هايش هر بار نقشه‌اي از جهان را ترسيم مي‌كند با آدم‌هاي خودش، هواي خودش و روزگار خودش. حالا اين نويسنده با جهان‌هاي محبوبي كه ساخته، از سوي شوراي كتاب كودك ايران به عنوان كانديداي دريافت جايزه هانس كريستين اندرسون در سال 2026 معرفي شده است. جايزه‌اي كه به نوبل كوچك ادبيات شهرت يافته و همين شهرت نشان‌دهنده اهميت آن است. اكبرپور براي دريافت جايزه استريد ليندگرن 2025 نيز نامزد شده كه آن‌هم از معتبرترين جوايز جهاني در حوزه ادبيات كودك و نوجوان است.
جايزه هانس كريستين اندرسن معتبرترين جايزه در حوزه ادبيات كودك و نوجوان است كه بيش از نيم قرن عمر دارد. شايد به نظر برسد مهم‌ترين معيار داوران اين مسابقه براي انتخاب آثار، ترويج صلح و دوستي در جهان كودكان و نوجوانان باشد. اما احمد اكبرپور مي‌گويد: «فقط موضوع صلح نيست. مهم اين است كه آثاري انتخاب شود كه ارزش‌هاي ادبي بالايي داشته، تخيل‌برانگيز باشد، از فرم‌هاي جديد و نو استفاده كرده باشد و در جهان تاثيرگذار باشد.
اين اولين‌بار نيست كه از ايران كانديداهايي در جايزه هانس كريستين اندرسن داريم. طي سال‌هاي گذشته چند بار از ايران به اين نهاد كانديدا معرفي شده است. اكبرپور در اين باره مي‌گويد: «آقاي فرهاد حسن‌زاده تا به حال دو بار كانديدا شده است. از آقاي هوشنگ مرادي كرماني نيز از سوي اين جايزه تقدير شده و در بخش تصويرگري فرشيد مثقالي را به عنوان برنده داشتيم.
نگاهي به فهرست جايزه‌هاي نويسنده‌هاي ادبيات كودك و نوجوان و نامزد شدن چندباره نويسنده‌هاي ايراني در جايزه‌هاي معتبر جهان ، نشان‌دهنده جايگاه ادبيات كودك و نوجوان ايران است. اكبرپور مي‌گويد: «واقعيت اين است كه ما هم مانند بسياري از كشورهاي جهان سالانه 10 تا 15 كار ارزشمند در ادبيات كودك و نوجوان داريم كه ارزش ترجمه و ديده شدن در جهان را دارد. اما اگر مترجمان از 10 كشور، 10 كتاب براي ترجمه انتخاب كنند، ما 100 كتاب ترجمه شده در مقابل 10 كتاب تاليف خوب ايراني داريم. طبيعي است كه با اين نسبت آماري، كتب خوب ايراني كمتر به چشم مي‌آيند.»
او مي‌افزايد: «ما سال 1343 عضو دفتر بين‌المللي كتاب براي نسل جوان IBBY شديم كه جايزه اندرسون را مشخص مي‌كند. دفترش هم در شوراي كتاب كودك است. اين درحالي است كه كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان يك سال بعد يعني 1344 راه‌اندازي شد. همين نشان مي‌دهد ادبيات كودك ايران در جهان جايگاه خوبي دارد.» با اين شواهد، مشخص است ادبيات كودك و نوجوان ايران داراي جايگاه بهتري نسبت به ادبيات داستاني بزرگسال ايران در جهان است. اكبرپور معتقد است يكي از دلايلش عضويت ايران در دفتر بين‌المللي كتاب براي نسل جوان IBBY است. او مي‌گويد: «IBBY يكي از فعال‌ترين نهادهايي است كه آثار ادبيات كودك را بررسي و كتب ارزشمند را معرفي مي‌كند. ما از همان زمان (1343) در حوزه ادبيات كودك با ديگر كشورها در ارتباط بوديم. در آسيا بعد از ژاپن، ما دومين كشوري بوديم كه عضو IBBY شديم. يعني از همان زمان، معيارهاي جهاني ادبيات كودك براي شوراي كتاب كودك ارسال مي‌شد و از طريق آنها به دست نويسنده‌ها مي‌رسيد. آثار برگزيده با معيارهاي اين نهاد به جامعه معرفي مي‌شد كه همين امر در پيشرفت ادبيات كودك بسيار تاثيرگذار بود. ما در ادبيات بزرگسال هم سالانه 8 تا 10 كتاب خوب داريم كه ارزش ترجمه دارد، اما متاسفانه براي معرفي و ترجمه اين كتاب‌ها كمتر اقدام شده است. شايد به همين دليل است كه ادبيات بزرگسال به اندازه ادبيات كودك در جوايز نبوده و ديده نشده است.»
اكبرپور درباره وضعيت ادبيات كودك در ايران مي‌گويد: «به نظرم در حال حاضر فعاليت شوراي كتاب، انجمن نويسندگان كودك و نوجوان، كانون پرورش فكري و... بر وضعيت ادبيات كودك تاثير مثبتي گذاشته است. نهادهاي خصوصي و غيرخصوصي بسياري هستند كه كتب را ارزيابي كرده و بهترين‌ها را انتخاب مي‌كنند. اين فعاليت‌ها باعث مي‌شود ادبيات كودك آرام آرام شناخته شود. از سوي ديگر تنوع كتاب‌ها نيز بالا رفته است. تا 20 سال پيش ما فقط در زمينه رئال و واقع‌گرا، داستان داشتيم اما حالا داستان با جنبه‌هاي فانتزي بسيار شده و داستان‌هاي طنز زيادي منتشر مي‌شود. همچنين تعداد نويسنده‌ها به خصوص نويسنده‌هاي خانم نيز بيشتر شده كه اين اتفاق مهمي است.»
او درباره وضعيت مسابقات و جوايز ادبيات كودك و نوجوان داخل ايران گفت: «البته همين كه شوراي كتاب كودك، كتاب معرفي مي‌كند يا هر دو سال كانون جايزه مي‌دهد يا جوايز خصوصي مانند لاك‌پشت پرنده با وجود ضعف‌هايي كه دارد فعاليت مي‌كند، خوب است؛ اما براي مثال كتاب سال معمولا كم به ادبيات كودك مي‌پردازد، آن‌قدري كه به كتب علمي و... پرداخته مي‌شود و جوايز داده مي‌شود، ادبيات كودك جدي گرفته نمي‌شود.»
اكبرپور درباره اينكه «مشكل ادبيات كودك، جدي نگرفتن آن است» مي‌گويد: «مخاطبان ادبيات كودك تريبوني ندارند. بزرگسالان وقتي كتابي مي‌خوانند، آن را معرفي مي‌كنند و كتاب ديده مي‌شود، اما مخاطبان ما تريبون رسانه و مجله ندارند تا صداي‌شان را به گوش جامعه برسانند. براي همين بايد فهرست‌هاي انتخابي از سوي نهادها و مراكز مختلف جدي گرفته شود. در نيويوركر هم وقتي نام كتابي در فهرستش منتشر مي‌شود، فروش كتاب بيشتر مي‌شود، اما مردم ما اينجا شناخت و اطلاع كافي از فهرست‌هاي معرفي شده ندارند و وظيفه مطبوعات است كه اين كتاب‌ها ر ا بيشتر معرفي كند.»
اين نويسنده ادبيات كودك و نوجوان با اشاره به راهكارهاي تقويت جايگاه ادبيات كودك در ايران مي‌گويد: «فكر مي‌كنم براي تقويت جايگاه ادبيات كودك و نوجوان در ايران بايد از كارهاي خوب منتشر شده، كتاب‌هايي كه در فهرست‌هاي انتخابي نهادهاي خصوصي و غيرخصوصي وجود دارد و انتخاب شده مانند فهرست‌هاي شوراي كتاب يا كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان يا مثلا بخش مطالعات ادبيات كودك دانشگاه شيراز كه برگزيده‌هايش را به تازگي اعلام كرده، بيشتر استفاده شود. مثلا اداره كتابخانه‌ها اين كتاب‌ها را خريداري كند يا آموزش و پرورش در نمايشگاه كتاب، اين كتب را به نمايش بگذارد. به اين ترتيب ضمن معرفي آنها به جامعه، از اين كتاب‌ها نيز حمايت مي‌شود.»
او درباره آثاري كه از او در جايزه هانس كريستين اندرسن مورد داوري قرار مي‌گيرد، مي‌گويد: «داوران معمولا 10 كتاب از شوراي كتاب مي‌خواهند كه بايد ترجمه شده‌اش به دست‌شان برسد. مي‌دانم كتاب‌هاي شب بخير فرمانده، قطار آن شب، امپراتور كلمات و نامه‌هايي به هيچكس، من مترسكم ولي مي‌ترسم و غول و دوچرخه جزو كتاب‌هاي ارسال شده‌اند.
از‌جمله آخرين آثار اكبرپور عبارتند از: دو كتاب بازنويسي افسانه‌ها، هزار هزار دانه انار و دختر دال. او درباره محبوب‌ترين داستان‌هايش مي‌گويد: «از نظر چاپ «من نوكر بابا نيستم» كه چاپ نخستش سال 1381 بود تا به حال 14بار چاپ شده و همچنان پرفروش است. كتاب‌هاي طنزم مانند «جز من به هيچ خري فكر نكن» و «واژه‌هاي نفهم» نيز به تازگي فروش خوبي داشته‌اند.»
از اكبرپور، 5 اثر جديد در انتشارات افق، دوك و زعفران در دست انتشار است.
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
سایر اخبار این روزنامه
پاشنه‌آشيل كارزار ترامپ
آشيانه‌خالي‌سالمندان در جهان مدرن
ريشه ناترازي در بخش مسكن چيست؟
به كام كاسبان تحريم
هوا را از من بگير، فيلترينگ را، نه
مخاطب ادبيات كودك در ايران تريبوني ندارد
جنگ‌هاي امروزي و فرار نخبگان تكنولوژي‌ساز
چك سفيد
تكثير خطرناك يك قاعده غيرقانوني
زمان كم تغييرهاي سخت ولي ضروري
انتخابات شوراي شهر مهم يا بي‌اهميت؟
چابك‌سازي حكمراني براي مواجهه با آينده
اهرم‌هاي يونان و تركيه براي تنش‌زدايي
مساله سالمندي در ايران و جهان
شمايل تاريك دنيا
تهران زيباست!
انجمن‌هاي زنان در انقلاب مشروطه
چك سفيد
تكثير خطرناك يك قاعده غيرقانوني
زمان كم تغييرهاي سخت ولي ضروري
انتخابات شوراي شهر مهم يا بي‌اهميت؟
چابك‌سازي حكمراني براي مواجهه با آينده
