بهرام صلواتی
تحلیلگر حوزه مهاجرت

 موضوع مهاجرت به عنوان یک چالش جدی جهانی در بسیاری کشورها تبدیل شده، اما رویکرد کشورهای مختلف در برابر این موضوع متفاوت است. کشورهای اروپایی در پاسخ به چالش‌های روزافزون مهاجرتی در حال وضع سیاست‌ها و مقررات سختگیرانه‌تری برای کنترل مرزها و به‌خصوص جلوگیری از مهاجرت‌های غیرقانونی هستند. رویکرد ایران در زمینه مهاجرت‌های بین المللی؛ به‌ویژه مهاجرت‌های خروجی نامشخص تا حدی با آشفتگی و در زمینه مهاجرت‌های ورودی با چالش جدی روبروست، طوری‌که با موج بی‌سابقه حضور غیرقانونی میلیون ها اتباع خارجی به ویژه افغانستانی‌ها در چند سال اخیر داخل کشور مواجه شده است.
بر همین اساس وزارت کشور در نظر دارد تا پایان سال جاری، حدود ۲ میلیون اتباع غیرمجاز افغان را به کشور خود بازگرداند و طبق آمار رسمی وزارت کشور، حدود ۸۵۰ هزار نفر در طول چند ماه گذشته به افغانستان بازگردانده شده‌اند. اما در کنار موج مهاجرتی ورودی، ایران با چالش جدی‌تر در حوزه مهاجرت خروجی روبروست که در این زمینه کمتر اخبار و آمار دقیق منتشر می‌شود. ایران در چند سال اخیر موج توده‌وار مهاجرت خروجی در حوزه‌های مختلف تحصیلی، کاری، پناهجویی، کارآفرینی و سرمایه گذاری در خارج از کشور را تجربه کرده و این یادداشت نگاهی اجمالی بر آخرین وضعیت آماری مهاجرت تحصیلی از ایران است. از آنجا که در ایران موضوع مهاجرت خروجی متولی مشخصی ندارد و حیطه ماموریت سازمان ملی مهاجرت نیز در زمینه مدیریت مهاجرت‌های ورودی تعربف شده است، آمار منظم و معتبری در حوزه‌های مختلف مهاجرت خروجی از جمله مهاجرت و جابجایی تحصیلی تهیه یا منتشر نمی‌شود و فقط گاهی شاهد اظهارنظرهایی از سوی مسئولان در ارتباط با نگرانی های موجود در زمینه مهاجرت نخبگان یا نیروهای پزشکی هستیم. بنابراین برای نورپراکنی بر تاریکی وضعیت آماری مهاجرت خروجی از ایران، چاره‌ای جز اتکا بر آمار رسمی اعلامی از سوی کشورهای مقصد و پذیرنده مهاجران ایرانی نیست. بر اساس آخرین داده‌های موجود در سال ۲۰۲۴ و قبل‌تر، تعداد دانشجویان ایرانی در ۱۰ مقصد اصلی به رقم ۱۱۰ هزار نفر رسیده است و این رقم در مقایسه با تراز ۶۰ هزار نفر دانشجو ایرانی ساکن خارج در سال ۲۰۲۰، رشد ۸۲ درصدی را نشان می‌دهد. در کنار عبور از سقف تاریخی و حساس یکصدهزار دانشجو ایرانی خارج از کشور، تغییرات قابل ملاحظه در فهرست مقاصد اصلی دانشجویان ایرانی و نرخ رشد تعداد دانشجویان در این کشورها جالب توجه است.
در میان کشورهای انگلیسی‌زبان که همواره به عنوان مقاصد اصلی و محبوب دانشجویان ایرانی هستند، آمریکا با توجه به سیاست‌های تحریمی و تحدیدی در زمینه صدور ویزا برای دانشجویان ایرانی که در دوره اول ریاست جمهوری دونالد ترامپ ( ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱) اعمال و به احتمال زیاد در دوره جدید ریاست جمهوری او تشدید خواهد شد، نرخ رشد نسبتاً پایین‌تری (۲۹ درصد) در میزبانی دانشجویان ایرانی نسبت به سایر کشورهای انگلیسی‌زبان دارد.