درمان روانشناختی اعتیاد چیست
هنگام برخورد با جوان معتاد در قم و یا دیگر شهرهای کشور، مراجعه سریع به متخصص ترک اعتیاد در قم (و یا متخصصان همان منطقه)، بهترین اقدام ممکن به‌شمار می‌رود. البته پیش از هرگونه اقدام شتاب‌زده و برای اطمینان از سوء مصرف مواد در فرد، بایستی انواع نشانه‌های جسمی، روانی و رفتاری وی را موردبررسی قرار دهید. لرزش شدید بدن، تغییرات وزن، گشادی مردمک چشم، عرق‌ریزی زیاد، قرمزی چشم، آب‌ریزش مداوم بینی، کاهش اشتها، کاهش قدرت تکلم، خارش شدید پا، انتشار بوهای ناخوشایند از بدن و... همگی از نشانه‌های جسمی سوء مصرف مواد مخدر در افراد محسوب می‌شوند.
معتادان ممکن است نشانه‌های رفتاری متعددی را نیز از خود بروز دهند. برخی از این نشانه‌های رفتاری، عبارت‌اند از: تغییر زمان خواب، رها کردن محیط کار و تحصیل، عدم پرداخت بدهی‌ها، کم‌انرژی بودن، پنهان‌کاری‌های شدید، کاهش علاقه به تعامل با دوستان، دروغ‌گویی و انتخاب گسترده دوستان ناسالم. بهترین روانشناس ترک اعتیاد باید به علائم روانی سوء مصرف مواد نیز توجه داشته باشد. در این راستا، یک متخصص ترک اعتیاد، باید انواع نشانه‌های روانی همچون: زودرنجی، خشم لحظه‌ای، عصبانیت زیاد، بی‌انگیزگی، استرس شدید، رفتارهای پارانویا، بیش‌فعالی گسترده و فراموشی هویت را در مراجعه‌کنندگان زیر نظر بگیرد.
لازم به ذکر است که به لطف فرآیندهای درمان روانشناختی اعتیاد، برطرف‌سازی تمامی نشانه‌های فوق در افراد امکان‌پذیر خواهد بود. محمد نریمانی نیز در پژوهشی با عنوان «بررسی تاثیر روانشناختی رفتاری در ترک اعتیاد و توانبخشی افراد معتاد» (1383)، عنوان می‌دارد: «برای این‌که بتوان به ترک اعتیاد افراد کمک کرد، در کنار مرحله سم‌زدایی، استفاده از فنون روان‌درمانی و توانبخشی، ضرورتی دوچندان پیدا می‌کند».
انواع اعتیاد
همانند بسیاری از نقاط ایران و جهان، در استان قم نیز شاهد چالش‌های جدی خانواده‌ها با مقوله اعتیاد هستیم. یک متخصص ترک اعتیاد در قم، بایستی پیش از انتخاب هر روش درمانی برای افراد (به‌منظور قطع وابستگی به مصرف)، نوع اعتیاد را به‌درستی تشخیص دهد. بایستی بدانید که وابستگی‌های افراطی افراد، در یکی از دسته‌های: اعتیاد فیزیکی، اعتیاد رفتاری و اعتیاد به مواد شیمیایی طبقه‌بندی می‌شوند. اعتیادهای فیزیکی که شایع‌ترین نوع مصرف به‌شمار می‌روند، مطابق آمارهای سازمان جهانی بهداشت، هرساله موجب مرگ 3.000.000 نفر در سراسر جهان می‌گردند. عمدتاً اعتیادهای فیزیکی به الکل و مواد مخدر، با یک روند مصرف اجتماعی آغاز می‌شوند. در ادامه و با افزایش مصرف، فرم بدن و ظاهر فرد دست‌خوش تغییرات شدیدتری شده و معتادان به گوشه‌گیری و استعمال فردی گسترده‌ای روی می‌آورند.
در سوی دیگر، تمایل بیش‌ازحد به پارامترهایی همچون: روابط جنسی، فیلم‌های پورن، قمار، لوازم الکترونیکی، گیم، مصرف غذا و... می‌تواند موجب بروز انواع اعتیادهای رفتاری شود. این نوع اعتیاد، شرایط رفتاری خاصی را در فرد به وجود می‌آورد که وی به‌کلی، کنترل رفتار و کردار خود را از دست می‌دهد. شیوه «رفتار درمانی شناختی در درمان اعتیاد (CBT)»، روشی موثر و اثبات‌شده برای حل مشکلات مربوط به اعتیادهای رفتاری محسوب می‌شود. اعتیاد شیمیایی نیز که در بسیاری از نقاط کشور قابل‌مشاهده است، پیچیدگی‌های تشخیصی زیادی دارد. به‌طورکلی، در پی اعتیاد شدید به مواد شیمیایی، عواطف فرد تضعیف شده و از وابستگی‌های لذت‌بخش خود در گذشته فاصله می‌گیرد.
دلایل علمی بروز اعتیاد از دید روانکاوی
مطابق نظریه‌های روانشناسی اعتیاد، پژوهش‌گران همواره روی پنج پارامتر علمی برای بروز اختلال مصرف مواد تاکید دارند: «اختلالات روانی»، «تقلید رفتارها»، «عدم بلوغ روانی مصرف‌کننده»، «ریشه‌های تفکر فرد» و «افسردگی». باتوجه‌به موارد عنوان‌شده که به رفتارها و روان افراد مربوط هستند، به‌کارگیری شیوه درمان روانشناسی اعتیاد، می‌تواند نتایج ویژه‌ای را برای بهبود وضعیت معتادان به ارمغان بیاورد. در مسئله اختلالات روانی، افراد روان‌پریش و یا اشخاصی که از بیماری‌های روانی خفیف‌تری رنج می‌برند، همواره پتانسیل بیشتری برای کشیده شدن به سمت اعتیاد دارند. چنین افرادی، غالباً در برخورد با بسیاری از عوامل محیطی و آموزشی ناسازگار هستند و پس از مصرف مواد، احتمال انجام خلاف توسط آن‌ها افزایش می‌یابد.
در پی تقلید رفتار از مصرف‌کنندگان نیز، بسیاری از افراد به دام اعتیاد افتاده‌اند. عدم بلوغ رفتاری و ناسالم بودن ریشه‌های تفکر و باورهای فرد هم از دیگر دلایل علمی بروز اعتیاد هستند که امکان تغییر موثر آن‌ها با شیوه «درمان روانشناسی اعتیاد» وجود دارد. نهایتاً در بحث علل بروز سوء مصرف مواد مخدر، بایستی به فاکتور «افسردگی» اشاره داشت. فرد افسرده، غالباً برای برطرف کردن تنهایی و بازگرداندن عزت‌نفس خود، به استعمال الکل و مواد مخدر روی می‌آورد. باتوجه‌به ماهیت معضل افسردگی، استفاده از تکنیک «رفتار درمانی شناختی» برای حل آن، بسیار کارآمد خواهد بود. البته افراد افسرده، غالباً حس می‌کنند که فردی طبیعی برای جامعه نیستند. در همین رابطه، دکتر ماروین دی سپالا (متخصص ارشد بنیاد هیزلدن بتی‌فورد) معتقد است: «در سطوح حاد اعتیاد، استعمال‌گران دیگر چندان حالت نشئگی نخواهند داشت؛ بلکه صرفاً برای داشتن احساس طبیعی بودن، به مصرف می‌پردازند».
روش‌های دکترهای روانشناس و اعصاب و روان برای درمان اعتیاد
بسته‌به نوع اعتیاد و شرایط فیزیکی ـ روانی فرد، یک متخصص ترک اعتیاد در قم، بایستی ثمربخش‌ترین روش درمانی ممکن را انتخاب کند. رفتار درمانی شناختی در درمان اعتیاد (CBT)، همواره در جلسات مشاوره ترک اعتیاد، به‌عنوان یکی از برترین رویکردهای قطع وابستگی به مواد مخدر معرفی می‌شود. در این تکنیک درمانی، متخصص ابتدا به شناسایی نیازهای خاص فرد برای اشتیاق به مصرف مواد می‌پردازد. سپس، سعی می‌کند با ارائه مهارت‌های جایگزین برای رفع نیازها، فرد را به شرایط طبیعی سابق بازگرداند. در یک نگاه کلی، اساس درمان شناختی رفتاری، کمک به بیمار برای شناسایی عوامل برانگیزاننده مصرف و انتخاب رفتارهای سالم و موثر جایگزین (به‌منظور مقابله با آن‌ها) خواهد بود.
فارغ از روش مذکور، رویکردهای روانشناختی فردی و گروهی متعددی در جلسات مشاوره روانشناسی ترک اعتیاد، قابل‌ارائه هستند. برخی از رویکردهای روانشناختی مورد تایید جوامع پزشکی، عبارت‌اند از: درمان بین فردی (IPT)، رویکرد تسهیل دوازده‌قدمی، خانواده‌درمانی چندبعدی، روان‌درمانی حمایتی، مشاوره دارویی، تقویت اجتماعی، درمان چندسیستمی، مصاحبه انگیزشی (MI)، درمان سرپایی، افزایش انگیزه (MET)، روان‌درمانی فردی، گروه‌درمانی، توانبخشی، شیوه روان پویشی. البته پس از اجرای تمامی روش‌های فوق در چندین جلسه، بایستی برای کنترل هرچه بیشتر شرایط درمان، باز هم به روانشناس بعد از ترک اعتیاد مراجعه شود. این نکته به‌خصوص در شیوه درمان شناختی رفتاری اعتیاد، بسیار حائز اهمیت است.
مشاوران شناخته‌شده و موفق در ترک اعتیاد
جهت افزایش ضریب بهبودی بیماران، مراجعه به مشاوران شناخته‌شده و موفق در ترک اعتیاد، مسئله‌ای انکارناپذیر به‌شمار می‌آید. بایستی بدانید که بر اساس آمار ارائه‌شده توسط ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور (سال 1400)، میزان شیوع اعتیاد در جمعیت دانش‌آموزان، دانشجویان و جمعیت کارگران استان قم، به ترتیب معادل 1.9%، 4.1% و 13.5% بوده‌است. باتوجه‌به این هشدارها، خانواده‌ها وظیفه دارند تا در صورت مشاهده انواع نشانه‌های سوء مصرف مواد مخدر، سریعاً به متخصصان موفق و مطرح ترک اعتیاد در این استان مراجعه کنند. پیشنهاد می‌شود پیش از هرگونه انتخاب شتاب‌زده، به‌صورت میدانی و اینترنتی، میزان تخصص و سوابق چندین متخصص ترک اعتیاد در قم را ارزیابی کنید.
منابع علمی:
1. علی اکبرزاده آرانی، زهرا، سلمانی، سمیه، و بیدرفش، اعظم. (1398). بررسی ارتباط بین رضایت از زندگی با تمایل به اعتیاد در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم، 13(6 )، 78-86. SID. https://sid.ir/paper/132220/fa
2. یوسفی، صادق، محسنی، مرضیه، بیدرفش، اعظم، شوقی، حامد، و شفیعی، سیدعلی. (1400). بررسی همبستگی اعتیاد به اینترنت و سلامت عمومی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم در سال 1397. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم، 15(11 )، 724-733. SID. https://sid.ir/paper/1012563/fa
