روزنامه اعتماد
1399/09/08
گزارش يك ترور
با يادداشت‌هايي از: رضا منصوري، قاسم محبعلي و بهروز بهزاديگروه سياسي| جمعه‌اي سرد بود و خبرها همان خبرهاي هميشگي. اتفاق خاصي در ايران رخ نداده بود و كاربران شبكه‌هاي اجتماعي نيز مطابق معمول روزهاي پاياني هفته مشغول بالا و پايين كردن خبرها؛ تا اينكه خبري عجيب و در لحظات اوليه، باورناپذير توسط كاربران توييتري مطرح شد. خبري كه دقايقي بعد براي نخستين‌بار ازسوي كانال تلگرامي پايگاه خبري رجانيوز، ازجمله پايگاه‌هاي خبري نزديك به جبهه پايداري و برخي نهادهاي جمهوري اسلامي منتشر شد: «يكي از دانشمندان هسته‌اي و موشكي ايراني در منطقه آب سرد دماوند ترور شد.» اعلام اين خبر ازسوي يكي از پايگاه‌هاي خبري خصيصه‌نماي جناح راست آن‌قدر عجيب بود كه به سرعت در شبكه‌هاي اجتماعي و رسانه‌هاي ارتباط‌جمعي منتشر شده و با واكنش‌هاي بسياري مواجه شود. خبري كه در دقايق ابتدايي انتشار، هيچ جزيياتي به همراه نداشت و حتي نامي از «دانشمند هسته‌اي و موشكي» ترور شده در رسانه‌ها نبود اما حداقل از ديد كاربران اصولگراي حاضر در شبكه اجتماعي توييتر، نمي‌توانست با تحركات نظامي اخير اسراييل بي‌ارتباط باشد و شايد به همين دليل اين كاربران ترور «دانشمند ايراني» را پيش از اعلام نهادهاي امنيتي و قضايي جمهوري اسلامي به «موساد» ارتباط دادند.
ترور در سالروز ترور
ساعت 4 و 49 دقيقه هفتم آذر ماه و همزمان با سالروز ترور مجيد شهرياري، دانشمند هسته‌اي ايران در سال 89 بود كه اولين خبر داراي جزييات درباره ترور صورت گرفته در روستاي آبسرد شهرستان دماوند واقع در استان تهران اعلام شد و نام «محسن فخري‌زاده» به رسانه‌هاي ارتباط جمعي و شبكه‌هاي اجتماعي كشيده شد. نامي كه اگرچه در تهران و براي عموم جامعه تا ديروز چندان آشنا نبود ولي دنبال‌كنندگان سياست به خوبي با اسم و رسم او آشنا بودند. اسم و رسم «فخري‌زاده» زماني بيشتر به رسانه‌ها كشيده شد كه پس از تحريم‌هاي ايالات‌متحده امريكا، بنيامين نتانياهو در قامت نخست‌وزير رژيم صهيونيستي نيز از نقش او در برنامه اتمي ايران گفته بود. اظهاراتي كه چندي بعد با انتشار اسنادي همراه شد اما مقامات جمهوري اسلامي همواره تلاش براي دستيابي به بمب اتم را تكذيب كردند. انتشار نام فخري‌زاده همراه شد با انتشار تصاويرش در رسانه‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي، تصاويري كه حداقل دو مورد از آنها به شدت جلب‌توجه مي‌كرد. در مورد نخست، او همراه با جمع ديگري به ديدار عالي‌ترين مقام جمهوري اسلامي رفته و در تصوير دوم، نخست‌وزير اسراييل مشغول ارايه توضيحاتي درباره نقش او در برنامه هسته‌اي ايران است، تصاويري كه خود گواهي بودند از اهميت جايگاه «فخري زاده» براي ايران.
انفجار در دماوند
رفته رفته جزييات بيشتري از چند و چون ترور فخري‌زاده منتشر شد. اين‌بار هم پايگاه خبري «رجانيوز» با همراهي خبرگزاري‌هاي نزديك به سپاه «فارس» و «تسنيم» پيشتاز اطلاع‌رساني بودند. اين رسانه‌ها درباره جزييات ترور فخري‌زاده نوشتند كه «اين دانشمند برجسته كشور به همراه محافظ خود در ورودي شهر آبسرد مورد تهاجم انتحاري قرار گرفته است. همچنين اصابت شليك مستقيم گلوله باعث آسيب شديد او شده و محافظ او نيز زخمي شده است.» بعد از اعلام اين جزييات، نوبت به شاهدان عيني رسيد. تا لحظه نگارش اين گزارش، 3 كليپ كوتاه از 3 زاويه مختلف تهيه شده كه در هر 3 مورد، تصويربرداران تاكيد بر شنيده شدن صداي چند گلوله و البته انفجار دارند. فيلم‌هاي تهيه شده نشاني از اوضاع و احوال خودروي حامل فخري‌زاده يا مهاجمان نداشت اما تصاوير به خوبي عمق درگيري را نشان مي‌داد.سرخي خون در تصاوير منتشر شده بر كف آسفالت مشخص بود و بيش از هر چيز جلب‌توجه مي‌كرد اما سوي ديگر برخي تصاوير، نيسان آبي رنگي وجود داشت كه از قرار معلوم بر اثر انفجار منهدم شده بود. اين تصوير با اتكا به تاكيد رسانه‌هاي اصولگرا بر شكل‌گيري حمله‌اي انتحاري، ناخودآگاه نقش اين نيسان آبي رنگ را در ترور محسن فخري‌زاده پررنگ كرد اما آنچه در اين ميان حداقل از سوي خبرگزاري فارس تاييد شد، بسته شدن مبادي ورودي و خروجي به آبسرد دماوند بود.
تغيير نامحسوس ادبيات
همان‌طور كه گفته شد رسانه‌هاي اصولگرا در ابتدا براي توصيف فخري‌زاده از عنوان «دانشمند هسته‌اي و موشكي» استفاده كردند ولي اوضاع زماني جالب‌تر شد كه محسن كمالوندي، سخنگوي سازمان انرژي اتمي جمهوري اسلامي در اظهاراتي كه خبرگزاري تسنيم آن را منتشر كرد، صراحتا اعلام كرد كه هيچ «دانشمند هسته‌اي» در ايران ترور نشده و همه آنها در سلامت كامل به‌سر مي‌برند. اين اظهارات در ابتدا از سوي رسانه‌هاي ارتباط جمعي و حتي كاربران شبكه‌هاي اجتماعي به عنوان «تكذيب ترور فخري‌زاده» منتشر شد و همين مساله موجب شد تا بسياري از كاربران به تناقض اين اظهارات با توييت فرمانده كل سپاه پاسداران انقلاب اسلامي اشاره كنند. حسين سلامي در توييتر خود نوشته بود كه «ترور دانشمندان هسته‌اي آشكارترين تقابل خشن نظام سلطه براي جلوگيري از دستيابي ما به علوم مدرن است.» رفته رفته اما مشخص شد اظهارات كمالوندي نه تنها در تناقض با اظهارات سلامي نيست بلكه صراحتا به پيشينه و سوابق محسن فخري‌زاده اشاره دارد. در كلامي ساده‌تر، فخري‌زاده شخصيتي علمي و البته با اهميت براي ايران محسوب مي‌شد اما كنار هم قرار دادن دو كليدواژه «موشكي و هسته‌اي» در كنار هم، مي‌تواند عواقب قابل‌توجهي براي جمهوري اسلامي در عرصه بين‌المللي به همراه داشته باشد از اين رو كمالوندي هرگونه ارتباط او با سازمان انرژي اتمي را تكذيب كرد تا نام فخري‌زاده با «صنايع موشكي» گره بخورد. اين اقدام البته با استقبال كاربران به اصطلاح ارزشي توييتر مواجه نشد، آنان گفته‌هاي كمالوندي را در راستاي تمايل دولت دوازدهم براي مذاكره با دولت جديد ايالات‌متحده امريكا دانسته و از اين رو به تندي به انتقاد از سازمان انرژي اتمي پرداختند. حميد رسايي، نماينده مجلس نهم كه موفق به اخذ راي مردم براي حضور در مجلس يازدهم نشد، در توييتر خود خبر از «فشار دولت به صداوسيما» براي جلوگيري از استفاده اين نهاد از عنوان «دانشمند هسته‌اي» براي «فخري‌زاده» داد و درباره چرايي اين مساله نوشت كه دولت «اين ترور را ضربه‌اي به پروژه مذاكراتي‌اش با جو بايدن مي‌داند!» پس از او نوبت به فريدون عباسي، رييس فعلي كميسيون انرژي مجلس و رييس اسبق سازمان انرژي اتمي جمهوري اسلامي رسيد تا بر ارتباط فخري‌زاده با صنعت هسته‌اي ايران تاكيد كند. او گفت كه «به اعتراف و اظهار دشمنان، آقاي فخري‌زاده از دانشمندان سطح يك كشور در حوزه هسته‌اي بودند.» گفته‌اي كه البته تاثيري در تغيير لحن ايجاد نشده، نداشت. با وجود انتقادات اصولگرايان، رفته‌رفته ادبيات حاكم بر رسانه‌ها نيز تغيير كرد و كليدواژه «دانشمند هسته‌اي» از مقابل نام او كنار رفت. تغيير نامحسوسي كه بيانيه وزارت امور خارجه و وزارت دفاع و حتي رييس ستاد كل نيروهاي مسلح، مي‌توانند بهترين نمونه براي توصيفش باشند.
جزييات رسمي
نخستين جزييات رسمي از ماجراي ترور محسن فخري‌زاده احتمالا به وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح اختصاص دارد. اين نهاد در شرايطي كه دقايقي قبل خبرگزاري تسنيم به نقل از منبعي آگاه خبر «شهادت» محسن فخري‌زاده را تكذيب و از حضور او در «اتاق عمل» نوشته بود، صراحتا خبر «شهادت» فخري‌زاده را اعلام كرد و نوشت: «بعدازظهر امروز جمعه عناصر تروريست مسلح خودروي حامل محسن فخري‌زاده، رييس سازمان پژوهش و نوآوري وزارت دفاع را مورد حمله قرار دادند. در جريان درگيري تيم حفاظت ايشان با تروريست‌ها آقاي محسن فخري‌زاده به شدت مجروح و به بيمارستان منتقل شد. متاسفانه تلاش تيم پزشكي براي احياي ايشان موفق نبود و دقايقي قبل اين مدير خدوم و دانشمند پس از سال‌ها تلاش و مجاهدت به درجه رفيع شهادت نائل آمد.» پس از اين بيانيه، امير حاتمي، وزير دفاع جمهوري اسلامي در صفحه شخصي خود در شبكه اجتماعي توييتر در توصيف «شهادت» فخري‌زاده نوشت كه «دشمن تحمل دانشمندان كشور را ندارد و به شهادت رساندن دانشمندان عمق كينه آنها را آشكارتر مي‌كند.»
غيررسمي‌ها
طبيعتا و با درنظرگيري فضاي اطلاع‌رساني حاكم بر اين هنگام وقوع حوادثي از اين دست، انتظار انتشار اخبار غيررسمي امر عجيبي نيست. يكي از قابل‌توجه‌ترين اين اخبار به عاملان ترور محسن فخري‌زاده اختصاص داشت. نهادهاي رسمي از نحوه و چند و چون ترور فخري‌زاده جزييات چنداني ارايه نكردند ولي خبرگزاري صداوسيما با انتشار كليپي مدعي شد كه خودروي نيسان منفجر شده، حامل بار چوب بوده كه مواد منفجره در درون آن جاسازي شده بود. خبرنگار اين خبرگزاري همچنين گفت كه «5 يا 6 فرد مسلح نيز از سوي ديگر خيابان» پس از انفجار نيسان مشغول تيراندازي به سمت خودروي حامل فخري‌زاده شده‌اند. صداوسيما همچنين به نقل از منابع خود خبر از دستگيري «يك نفر از تروريست‌ها» و تداوم «بررسي و تحقيقات» داد اما رجانيوز تلويحا اين خبر را تكذيب كرد و در توييتر خود نوشت كه «منابع» اين پايگاه خبري، بازداشت يك نفر از عوامل ترور فخري‌زاده را تاييد نكرده‌اند.
انتقام تهران
هر چه بيشتر زمان گذشت، رسانه‌ها بيشتر از نقش اسراييل در ترور محسن فخري‌زاده سخن به ميان آوردند. دونالد ترامپ، رييس‌جمهوري امريكا با بازنشر توييت‌هاي يك خبرنگار اسراييلي به موضوع ترور رييس سازمان پژوهش و نوآوري وزارت دفاع واكنش نشان داد و نتانياهو در اظهاراتي نه چندان شفاف، تلويحا نقش رژيم صهيونيستي در اين اقدام را تاييد كرد. پنتاگون، وزارت دفاع ايالات‌متحده اما حداقل تا زمان نگارش اين گزارش پاسخ روشني به ترور فخري‌زاده نداد. واكنش‌ها در تهران اما تفاوت‌هاي قابل‌توجهي داشت. محمدجواد ظريف وزير امور خارجه در توييتر خود صراحتا از نقش اسراييل نوشت و تاكيد كرد: «تروريست‌ها يكي از دانشمندان برجسته ايراني را ترور كردند. اين عمل بزدلانه كه شواهد جدي از نقش اسراييل در آن ديده مي‌شود، نشان‌دهنده جنگ‌طلبي از سر بيچارگي مرتكبين آن است.» او متذكر شد: «ايران از جامعه بين‌المللي، به ويژه اتحاديه اروپا مي‌خواهد كه استانداردهاي دوگانه شرم‌آور خود را خاتمه دهند و اين عمل تروريستي را محكوم كنند.»
سرلشكر محمدباقري، فرمانده ستاد كل نيروهاي مسلح درباره واكنش تهران نوشت: «ترور اين مدير توانا و شايسته گرچه تلخ و ضربه سنگيني به مجموعه دفاعي كشور بود، اما دشمنان كوردل بدانند راهي را كه شهيد فخري‌زاده‌ها آغاز كرده‌اند، هرگز متوقف نخواهد شد. گروه‌هاي تروريستي و آمران و عاملان اين اقدام كور هم بدانند كه انتقام سختي در انتظار آنها خواهد بود.» حسين دهقان، مشاور دفاعي عالي‌ترين مقام جمهوري اسلامي نيز رژيم صهيونيستي را مخاطب قرار داد و تاكيد كرد: «صهيونيست‌ها در واپسين روزهاي عمر سياسي متحد قماربازشان در پي تشديد و افزايش فشار بر ايران براي ايجاد يك جنگ تمام‌عيار هستند. شب دراز است و قلندر بيدار! همچون صاعقه بر سر قاتلان اين شهيد مظلوم فرود خواهيم آمد و از كرده خود پشيمان‌شان مي‌كنيم!» محمدباقر قاليباف، رييس مجلس نيز با استفاده از آيه 22 سوره سجده، نوشت «البته ما از بدكاران انتقام خواهيم كشيد»، پيامي كه همسو با اظهارات ساير مقامات نظامي ايران بود. حال بايد منتظر ماند و ديد در روزهاي آتي و در شرايطي كه بسياري اميدوار به لغو تحريم‌ها و بازگشت تهران و واشنگتن به ميز مذاكره داشتند، ترور فخري‌زاده چه تاثيري برمعادلات منطقه خاورميانه خواهد گذاشت.
