روزنامه ابتکار
1400/08/24
آیا «قهرمان» از روی «دو سر برد، دو سر باخت» ساخته شده است؟ فرهادی در محاصره حاشیه
گروه فرهنگ و هنر - «قهرمان» فرهادی از همان زمان که اولین اکران‌هایش را پشت سر گذاشت وارد حاشیه‌های گوناگون شد، از احتمال برنده شدن اسکار تا انگ‌های سیاسی. اما این روزها «قهرمان» وارد ماجرایی تازه شده است. یک مستندساز ادعا کرده که فرهادی از مستند او برای ساخت فیلمش بهره برده اما نامی از او به میان نیاورده است.از زمانی که خبر ساخت فیلم تازه‌ای از اصغر فرهادی منتشر شد، همه روزشماری می‌کردند که این فیلم اکران شود و شاید باز هم ایران اسکار طلایی را در دستان فرهادی ببیند. حالا نام فرهادی آنقدر بزرگ شده که نتواند از حاشیه‌ها ایمن بماند. زمانی که «قهرمان» در جشنواره فیلم کن به نمایش درآمد موجی از تمجیدها از سوی منتقدان خارجی در نشریه‌های معتبر جهانی منتشر شد، حتی او را شانس اول نخل طلا می‌دانستند و امیر جدیدی، بازیگر این فیلم، را هم شایسته دریافت بهترین بازیگر مرد این جشنواره می‌خواندند. اما در همین حین موجی از انتقادها در شبکه‌های اجتماعی به سوی اصغر فرهادی روانه شد. ماجرا تقریبا از آنجا آغاز شد که در حاشیه فستیوال سینمایی کن، اصغر فرهادی چهره بین‌المللی سینمای ایران طی مصاحبه‌ای مطبوعاتی اعلام می‌کند محدودیت‌هایی برای فعالان فضای مجازی در داخل ایران وجود دارد. اما مترجم نشریه ورایتی از این عبارت، تعبیر «حکومت سرکوبگر» را برداشت کرد و آن را بر روی سایت خود قرار می‌دهد. این موضوع در کنار پخش موسیقی «مرغ سحر» که مضمونی ضد استبدادی دارد، در مراسم افتتاحیه این فیلم، باعث شد که برخی منتقدان داخلی حاکمیت ایران شروع به تحسین و تمجید از فرهادی کردند و درباره شجاعتش گفتند. اما بعد از انتشار مطلب ورایتی، فرهادی اعلام کرد که این خبرنگار عبارتی که او گفته را درست متوجه نشده و آن را به اشتباه ترجمه کرده است. او همچنین خود را از سیاسی‌کاری و دادن بیانیه سیاسی تبرئه کرد و ضمن دفاع از تمامی عوامل فنی و غیرفنی فیلم، پیشینه و سوابق فردی آنها را عنصری شخصی و خصوصی اعلام می‌کند. موضوع دیگری که در این میان در مطرح شد، بازی امیر جدیدی در فیلمی به نام «روز صفر» در نقش یک مامور امنیتی ایرانیِ بود که علیه عبدالمالک ریگی فعالیت می‌کرد. فرهادی در این خصوص گفته بود: «من بازیگر را بازیگر می‌بینم. وقتی فیلم می‌سازم به این نگاه می‌کنم که این فرد بهترین است نه پاستپورتش را نگاه می‌کنم و نه به این که چه کار کرده است و این فرصت را به او می‌دهم... ما مقابل تندروی حرکت می‌کنیم و باید مراقب باشیم خودمان هم مانند تندروها نشویم».
به هر حال با همه این حاشیه‌ها زمان گذشت تا «قهرمان» روی پرده‌های نقره‌ای در ایران هم به نمایش درآمد. از اینجا بود که ماجرایی تازه برای فیلم اصغر فرهادی آغاز شد. مستندسازی به نام آزاده مسیح‌زاده، مدعی شد که فرهادی فیلمش را از روی مستند او با نام «دوسر برد، دو سر باخت» ساخته است.
داستان «قهرمان» در ایران می‌گذرد. تصمیم رحیم (با بازی امیر جدیدی) که به خاطر بدهی در زندان است، برای بازگرداندن کیف حاوی طلا به صاحبش، برای او تصویری مثبت در زندان به ارمغان می‌آورد. اما داستان رحیم پیچیده‌تر از داستان انسانی خوب که در ابتدا می‌بینیم، میشود؛ داستانی که تمام شبکه‌های اجتماعی را پر می‌کند. ایده‌ای که توجه فرهادی را در اخبار به خود جلب کرد؛ داستانى درباره قهرمانانی که در رسانه‌ها ظهور و سقوط می‌کنند.
از سوی دیگر در خلاصه داستان «دو سر برد، دو سر باخت» آمده است «زندانی رای باز شیرازی که در زندان به رنگ‌آمیزی دیوارهای اداری زندان مشغول است، روزی برای خرید رنگ از زندان بیرون می‌رود و کیف حاوی پول پیدا می‌کند. به گفته خودش می‌توانسته پول را برای خودش بردارد. اما مبلغ پول به اندازه‌ای نبوده که بتواند بدهی خود را به زندان بدهد. پس به دنبال صاحب پول می‌گردد و پس از پس دادن پول به صاحبش، وی توسط زندان رسانهای میشود و خیّرین شیراز بدهیِ این فرد را به زندان پرداخت می‌کنند و او با این حرکت اخلاقی قهرمانانه از زندان آزاد میشود. مستند ساز در این مستندِ پژوهشی به دنبال کشف حقیقت اصلی است و بدنبال زنی که صاحب آن کیف بوده. و در این میان به حقیقت‌های دیگری نیز دست می‌یابد.» این مستند در هشتمین دوره جشنواره فیلم کوتاه شیراز شایسته دریافت تقدیر‌نامه شد.
پس از مطرح شدن ماجرای احتمال کپی بودن فیلم فرهادی، هیات مدیره انجمن مستندسازان درباره برخی حواشی غیر رسمی که درباره فیلم «قهرمان» مطرح شده، بیانیه داد و در متن این بیانیه اعلام کرد که فیلم مستند «دو سر برد، دو سر باخت» را در یوتیوب ببنید تا بزودی فضای آزادی برای گفتگو در این زمینه فراهم شود. در بخشی از متن بیانیه انجمن مستندسازان آمده است: «اگر در ساخت یک فیلم داستانی از مصالح مختلف یک فیلم مستند استفاده شده باشد، حق و حقوق صاحب فیلم مستند چگونه باید تامین شود؟ اگر کسی در مسیر ساخت یک فیلم به عنوان راهنما، مشاور یا استاد حضور داشته باشد چه حقی نسبت به آن فیلم پیدا می‌کند؟ و... ما در انجمن مستندسازان به واسطه درخواست و چاره‌جویی خانم آزاده مسیح‌زاده، کارگردان فیلم مستند، دوباره با این مساله پر تکرار در سینمای مستند مواجه شده‌ایم.
این بار صورت مسئله چنین است: کارگردان یک فیلم مستند (فیلم «دو سر برد، دو سر باخت» به کارگردانی آزاده مسیح‌زاده) مدعی است که فیلم سینمایی مشهور این روزها (قهرمان ساخته اصغر فرهادی) با اثرپذیری جدی از فیلم مستند او ساخته شده و در این مسیر نه تنها حق و حقوق مادی و معنوی او هیچ گاه تامین نشده بلکه شاهد برخوردهایی از گونه‌ای دیگر بوده است.
این اولین بار نیست که چنین گفت‌وگوهایی در حوزه سینما به صورت پراکنده در می‌گیرد. اما غالب چنین جدال‌هایی در سینمای ایران در نهایت با پا درمیانی و به اصطلاح ریش سفیدی رتق و فتق میشود و متاسفانه اصل ماجرا در غالب موارد به زیر فرش رانده میشود.
جامعه هنری ما نیازمند است تا در خصوص منافع و حقوق خود صریح و محترمانه گفت‌وگو کند و خرد جمعی هنرمندان باید فرصت پیدا کند تا درخصوص مسائل مهم شغلی خود وارد بحث و جدال احسن شود.
انجمن مستندسازان بنا دارد بحث و گفت‌وگو پیرامون این موضوع را از باب کشف و تنظیم روابط درست حقوقی و هنری در خصوص اثرپذیری فیلم داستانی از یک فیلم مستند شروع و تا رسیدن به داوری خرد جمعی ادامه دهد».
اما پس از انتشار این بیانیه، کاوه رضوانی راد، وکیل اصغر فرهادی، به این اتفاقات واکنش نشان داد و در بیانیه‌ای گفت: «پیش از هر سخنی، ذکر این نکته ضروری است که اینجانب در مقام وکیل پروژه سینمایی «قهرمان»، در سه ماه گذشته به دلیل رعایت احترام مقام معلم و شاگردی، از پاسخ رسانهای به ادعاهای یکی از هنرجویان ورکشاپ آموزشی آقای اصغر فرهادی در سال ۹۲_۹۳ اجتناب کرده و گزارش خود را در این‌باره به خانه سینما ارائه کرده‌‌ام، اما اکنون که بیانیه انجمن مستندسازان، موجب رسانهای شدن موضوع در سطح عمومی شده است، بیان توضیحات و جزییات موضوع و انتشار اسنادی که ماهیت حقیقی روایت را آشکار می‌‌سازد ضروری است.
بنابراین ضمن غنیمت دانستن فرصت پیش‌آمده جهت روشن سازی ابعاد ناگفته موضوع، بر این امر تاکید می‌نمایم که نسخه‌ای از کلیه مستنداتی که در ادامه به آنها اشاره شده، پیش از این، در اختیار خانه سینما و دادسرای فرهنگ و رسانه قرار گرفته است.
یک. در سال ۹۲-۹۳ و در جریان برگزاری دوره آموزشی فیلمسازی مستند در موسسه کارنامه، آقای فرهادی طبق طرح درسی دوره‌شان، هنرجویان این دوره را به گروه‌های دو و یا سه نفره تقسیم کرده و سوژه‌ای را به عنوان ایده‌ی مشترک همه‌ی گروه‌ها برای کار کلاسی تعیین می‌نمایند و قرار میشود هنرجویان تحت نظارت، مشاوره و راهنمایی ایشان در زمینه‌های تکنیکی و محتوایی با محوریت اشخاصی که پول و یا شی‌ء گرانبهایی را یافته‌اند و با عودت آن به صاحبِ مال در جامعه شناخته شده و به عنوان قهرمان برجسته شده‌اند کار کنند. سوژه هایی با این ایده مشترک، از اخبار روزنامه‌های سراسری یا برنامه‌ی تلویزیونی « ماه عسل» و یا شبکه‌ها و مطبوعات استانی گردآوری شده و در اختیار هنرجویان قرار می‌گیرد. با معرفی سوژه‌ها توسط آقای فرهادی، گروه‌های هنرجویان برای ضبط تصاویر به مناطق مختلف کشور عازم می‌شوند. در طول جلسات برگزاری این کلاس که نزدیک به یک سال به طول انجامیده، آقای فرهادی برای هنرجویان طرح، شکل اجرا و جهت مسیر هر سوژه‌ای را مشخص می‌کند.
از جمله سوژه‌های این دوره، شخصی است که در شیراز، زندانی مهریه بوده و با یافتن کیفی پر از پول و عودت آن به صاحب کیف، مورد تکریم قرار می‌گیرد. این اتفاق در سال 91 رخ داده و به صورت گسترده در مطبوعات و رسانه‌های سراسری و محلی انعکاس داشته است، از جمله در گزارش تصویری مفصل شبکه استانی فارس و همچنین بخش حوادث روزنامه جام جم صفحه 19 مورخ 4 اردیبهشت 1391 و روزنامه خبر مورخ 28 فروردین 1391. بنابراین برخلاف ادعای ناصحیح خانم آزاده مسیح‌زاده، سوژه مذکور توسط ایشان کشف نشده است بلکه این خبر از قریب به یک سال پیش از شروع دوره فیلمسازی مستند، در سطح گسترده‌ای در جامعه انتشار یافته است.
با نظر مساعد آقای فرهادی، مقرر میشود ایشان که خود اهل شیراز بوده، نسبت به مصاحبه و تصویربرداری از این فرد اقدام کند. با اتمام دوره کلاسی، این هنرجو کار کلاسی خود را که با ایده و طرح و تحت نظارت و راهنمایی آقای فرهادی ساخته شده بود با عنوان مستند «دو سر برد، دو سر باخت» تدوین نهایی و در چند جشنواره فیلم کوتاه بدون اشاره و ذکر نام آقای اصغر فرهادی به نمایش درمی‌آوردند.
دو. پنج سال بعد و در سال ۹۸، خانم مسیح‌زاده دوباره در دوره‌های آموزشی آقای فرهادی در موسسه بامداد ثبت‌نام می‌کند. ایشان قبل از ساخت فیلم « قهرمان»، در حضور دو شاهد در موسسه آموزشی بامداد در تاریخ 15/05/1398، متنی را به دست خط و امضای خود تهیه کرده و در آن صراحتا اظهار می‌کنند که ایده و طرح فیلم مستند «دو سر برد، دو سر باخت» متعلق به آقای فرهادی است. اصل این سند در اختیار موسسه بامداد و نسخه‌ی برابر اصل شده آن به خانه سینما و دادسرای فرهنگ و رسانه (شعبه چهارم )تقدیم شده است.
سه. دو سال بعد و در تابستان ۱۴۰۰ و درست همزمان با اکران فیلم «قهرمان» در جشنواره کن، خانم مسیح‌زاده با طرح ادعایی عجیب در شبکه‌های اجتماعی اعلام داشتند که فیلم «قهرمان» از فیلم مستند ایشان کپی شده است. این موضوع بلافاصله با واکنش بعضی از هنرجویان آن دوره مواجه شده و ایشان با بیان جزییاتی از آن دوره در مقام پاسخ به این ادعای کذب برآمدند. از جمله آن که دوازده نفر از هنرجویان این دوره آموزشی، با تنظیم استشهادیه‌ای به بیان جزییات کامل روند ورکشاپ آموزشی پرداختند. یکی از گواهان این استشهادیه، فیلمسازی است که در ساخت مستند خانم مسیح‌زاده، به عنوان فیلمبردار حضور داشته و در جریان کامل جزییات ساخت مستند و نقش آقای فرهادی به عنوان مالک طرح و ایده بوده است. این استشهادیه نیز به خانه سینما و دادسرای فرهنگ و رسانه تقدیم شده است.
چهار. اینجانب از همان روزهای نخست، کلیه مستندات و مدارک و اسناد و شهود خود را جهت رسیدگی صنفی و حرفهای به موضوع به خانه سینمای ایران تقدیم نموده و در گزارشی مکتوب، روند ماوقع را به مدیرعامل خانه سینما اطلاع داده‌ام. با این وجود به دلیل تداوم رفتارهای غیرحرفه‌‌ای و فضاسازی‌های رسانهای اخیر، شکواییه‌‌ای در شعبه چهارم دادسرای فرهنگ و رسانه تهران ثبت و شکایتی نیز به شورای صیانت از اخلاق حرفهای خانه سینما تقدیم شده است.
جزئیات بیشتری از این موضوع در روزهای آتی از سوی تیم حقوقی و رسانهای فیلم « قهرمان» انتشار خواهد یافت.»
پس از این جوابیه انجمن صنفی کارگردانان سینمای مستند که یکی از انجمن‌های عضو خانه سینماست، درباره این ماجرا نامه‌ای منتشر کرده که در بخشی از آن آمده است: «بیانیه انجمن مستندسازان، توسط هیات مدیره این انجمن، یعنی انجمن صنفی کارگردانان سینمای مستند، صادر نشده است. تنها انجمن رسمی و قانونی مستندسازان در ایران، «انجمن صنفی کارگردانان سینمای مستند» با شماره ثبت ۴۳۱۵۷ است و تاکنون هر انجمنی با هر تشابه اسمی، فاقد اعتبار ثبتی و وجاهت قانونی است. تفاوت این دو انجمن موضوعی است مفصل که بیان آن در این مطلب نمی‌گنجد.
فیلم‌ساز ارجمند سرکار خانم آزاده مسیح‌زاده، اگر شکایت و ادعای خود را با انجمن صنفی در میان می‌گذاشتند، حتماً به ایشان راه‌کارهای قانونی گفته و راهنمایی‌های لازم انجام می‌شد؛ چراکه خانه سینما دارای شورایی مشخص و کاردان است که به دعاوی این چنینی رسیدگی دقیق می‌کند. اما نه خانم مسیح‌زاده طرح موضوع فرمودند و نه اساساً ایشان عضو انجمن صنفی کارگردانان سینمای مستند بودند که موضوع مطابق پیشنهاد ما دنبال شود. گرچه در هر صورت ما آماده ارائه راهنمایی‌های لازم برای تمام هنرمندان سینمای مستند هستیم و نداشتن عضویت مانع نخواهد بود».
به هر حال این نخستین باری نیست که چنین ادعاهایی در مورد اثری مطرح میشود و البته تشخیص صحت و سقم این ادعا نیز با مراجع ذی‌صلاح است اما «ابتکار» آمادگی گفت‌وگو با طرفین این ماجرا را اعلام می‌کند.
سایر اخبار این روزنامه
بازار ارز در ماه‌های آتی متعادل خواهد شد؟
سایه وعده‌ها بر سر دلار
ژوبین صفاری
روان شکننده جامعه را جدی بگیریم
همدلی برای فوتبال ملی ایران
تداوم موفقیت چشمگیر زنان در آسیا
برای رشد اقتصادی نیاز به سرمایه‌گذاری خارجی داریم
بحران خروج سرمایه از کشور
آیا برای معامله خودرو برگ سبز کافی است؟
کلاف ثبت سند خودرو همچنان سردرگم
طلسمی که به سادگی یخ روابط را آب نمی‌کند
گره توافق تهران - ریاض در یمن
دو زلزله ۶ ریشتری بندرعباس را لرزاند
زمین لرزه شدید در جنوب شرق ایران
در حکم انتصاب اعضاء شورای‌عالی انقلاب فرهنگی برای دوره جدید از سوی رهبری مطرح شد
تاکید بر مصون‌سازی برابر هجوم فرهنگی بوسیله نظم و محتوای انقلابی
آیا «قهرمان» از روی «دو سر برد، دو سر باخت» ساخته شده است؟
فرهادی در محاصره حاشیه
جواب معاون بایدن به سوال یک خبرنگار درباره آماده شدنش برای ریاست جمهوری
تحصن کشاورزان ادامه دارد
در اصفهان چه خبر است؟
تداوم افول محبوبیت بایدن در جدیدترین نظرسنجی‌ها در آمریکا
