روزنامه شرق
1400/11/06
نقش زنان رؤسای جمهور در دولت‌ها چگونه بوده است؟
به بهانه سخنان اخیر همسر رئیس‌جمهور نقش زنان رؤسای جمهور در دولت‌ها چگونه بوده است؟ شرق: جمیله علم‌الهدی، دختر سیداحمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد و همسر سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور، گویا می‌خواهد فرای این نسبت‌ها خود را به‌عنوان یک کنشگر سیاسی مطرح کند. دو سخنرانی در عرض چند روز او را به روی خط خبری رسانه‌ها آورده است. سخنان چند روز پیش او در جامعه‌الزهرا مبنی بر اینکه رئیسی از او خواسته تا کتابی شبیه به خاطرات میشل اوباما بنویسد، بسیار بازتاب داشت.همسر رئیسی اما به‌تازگی در مراسم گرامیداشت روز زن نیز سخنرانی کرد و این‌بار کوشید در حوزه گفتمان‌سازی و نظریه‌پردازی مطالبی را مطرح کند: «اگر بار انقلاب بر دوش ماست و قرار است به قله برسیم، باید دید چه ویژگی خاصی دارد. زنان در این راستا کار می‌کنند. ما می‌توانیم این کار را به‌ویژه در جایی مانند وزارت خارجه که در خط مقدم است، انجام دهیم... در هیچ دوره ای به زنان این نگاه پست نبوده است و آیا ما این امکان را داریم که در یک تجمع بین‌الادیانی معنویت زنان معاصر را به رخ بکشیم. آیا می‌توان از لذت‌های معنوی همسران شهدا استفاده کرد و با آنها آشنا شد؟ امروزه زنانی در کشور ما و کشورهای همسایه هستند که لذت معنوی و تجربه شیرین متافیزیکی را تجربه کرده‌اند که در خلوت خود حفظ کرده‌اند. آیا خبرنگاران ما به سراغ این زنان رفته‌اند تا این لذت‌های معنوی را با دیگران به اشتراک بگذارند و تجربیات خود را در این زمینه به اشتراک بگذارند؟».
همه این سخنان نشان می‌دهد که دختر آیت‌الله علم‌الهدی می‌خواهد نقش بانوی اول دولت را ایفا کند که توجه او به میشل اوباما هم مؤید همین فرضیه است. حالا به این بهانه مرور حیات سیاسی همسران رؤسای جمهور ایران خالی از لطف نیست.
عذرا حسینی
عذرا حسینی، معروف به عذرا بنیصدر، همسر ابوالحسن بنیصدر را می‌توان همسر نخستین رئیس‌جمهور ایران دانست. فردی که فعالیت سیاسی خاصی نداشت اما بعد از خروج بنیصدر از کشور او بازداشت میشود که بازداشت او با مخالفت شدید آیت‌الله بهشتی که در آن زمان ریاست دیوان عالی کشور را برعهده داشت، مواجه میشود و بعد از واکنش شهید بهشتی، دستور آزادی او به‌سرعت صادر میشود. علی جنتی در خاطرات خود درباره خانواده بنیصدر می‌نویسد: «لازم است درباره شخصیت بنیصدر به نکته‌ای اشاره کنم که شاید برای این مقطع تاریخی مفید باشد. در سفر جناب آقای هاشمی، مرحوم محمد منتظری برای من خاطره‌ای نقل کرد که بسیار جالب بود. ایشان در یکی از خاطرات خود می‌گفت: من به اتفاق آقای هاشمی، روزی در منزل بنیصدر، مشغول گفت‌وگو بودیم. نزدیک ظهر دیدیم خانمی که حجاب هم ندارد، میز غذا را می‌چیند. بعد از اینکه میز غذا آماده شد، بنیصدر به ما تعارف کرد که غذا آماده است. برای صرف غذا سر میز نشستیم. همان خانم روبه‌روی ما نشست. آقای بنیصدر گفت ایشان خانم بنده هستند. پس از صرف غذا، من بنیصدر را کنار کشیدم و به او گفتم که اگر خانم شما همواره این‌گونه در انظار ظاهر میشود، مصلحت نیست که جلوی شخصیتی مثل آقای هاشمی که روحانی است، این‌گونه بی‌حجاب بنشیند. بنیصدر گفت که من اصولا عادت ندارم به زنم بگویم که شما برو در اتاق دیگر بنشین یا جدا از ما غذا بخور و نمی‌توانم او را مجبور کنم که تو حتما باید یک نوع حجاب خاصی را داشته باشی».
عاتقه صدیقی
عاتقه صدیقی، همسر شهید رجایی است؛ فردی که در انتخابات میان‌دوره‌ای اولین دوره مجلس شورای اسلامی، موفق شد به مجلس راه پیدا کند. او چهارمین نماینده زن تهران در این مجلس بود. صدیقی توانست دو دوره دیگر هم منتخب مردم در مجلس شورای اسلامی باشد. او در چهارمین دوره انتخابات مجلس هم نامزد شد ولی از سوی شورای نگهبان رد صلاحیت شد. سال‌ها بعد و در آستانه انتخابات دور نهم ریاست‌جمهوری در سال ۱۳۸۴، مهدی کروبی با انتشار نامه‌ای سرگشاده و گلایه‌آمیز خطاب به اکبر هاشمی‌رفسنجانی مدعی شد رد صلاحیت همسر رجایی با این ادعا که او به رفسنجانی و خانواده‌اش اهانت کرده صورت گرفته بود. صدیقی اگرچه فرصت زیادی برای بانوی اول بودن نداشت و همسرش بعد از تصدی سِمت ریاست‌جمهوری به فاصله اندکی از آغاز دولتش به شهادت رسید اما همواره کوشید به‌صورت فردی فعالیت سیاسی را ادامه دهد تا جایی که او در انتخابات دهم ریاست‌جمهوری حامی میرحسین موسوی بود.
منصوره خجسته باقرزاده
منصوره خجسته‌باقرزاده، همسر مقام معظم رهبری است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بعد از شهادت شهید رجایی توانستند با کسب رأی اکثریت به مقام ریاست‌جمهوری برسند. در کتاب «شرح اسم» که به بیان زندگی مقام معظم رهبری در سال‌های قبل از انقلاب 1357-1318 پرداخته در ارتباط با ازدواج ایشان نوشته شده است: «اوایل پاییز 1343 سیدعلی خامنه‌ای و خانم خجسته پیوند زناشویی بستند، خطبه عقد توسط آیت‌الله میلانی خوانده شد. از این زمان، همدم، همسر و همراهی تازه که 17 بهار بیشتر از عمرش نگذشته بود، پا به دنیای آیت‌الله خامنه‌ای گذاشت که در همه فرودهای سرد و سخت زندگی سیاسی و شاید تک‌فرازهای آن در آن روزگار، یاری غمخوار و دوستی مهربان بود. کارت دعوت را سفارش دادند و روز جشن را که در خانه پدر عروس در پایین خیابان برگزار می‌شد، تعیین کردند. پس از عقد و پیش از هم‌خانه‌شدن، نوعروس خامنه‌ای باخبر شد که شوی 25ساله‌اش پای در میدان مبارزه دارد».
خجسته‌باقرزاده در سال 72 در مصاحبه‌ای با مجله انگلیسی‌زبانِ «محجوبه» که از سوی بنیاد اندیشه اسلامی وابسته به سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی منتشر شد، به بیان خاطراتی از زندگی خود با آیت‌الله خامنه‌ای پرداخته است. او در این مصاحبه در پاسخ به این سؤال که شما چگونه همسرتان را در مبارزاتشان یاری می‌کردید، گفته بود: «فکر می‌کنم بزرگ‌ترین نقش من حفظ جو آرامش خانه بود؛ طوری که ایشان بتوانند با خیال راحت به کارشان ادامه دهند. من سعی داشتم تا ایشان را از نگرانی در مورد خود و فرزندانم دور نگه دارم. البته من نیز در زمینه‌های مختلف نظیر پخش اعلامیه‌ها، حمل پیام‌ها، اختفای اسناد و نظیر آن فعالیت داشتم. ولی فکر می‌کنم اصلا قابل ذکر نیستند؛ در آخرین ماه‌های مبارزه در رابطه با پیام‌های تلفنی امام خمینی(ره) از پاریس، من آنها را برای تکثیر و توزیع به مراکزی در مشهد و دیگر شهرها ارسال می‌نمودم و اخبار را از مشهد و دیگر شهرهای خراسان جمع‌آوری نموده و به پاریس مخابره می‌کردم». او در این مصاحبه که بخش‌هایی از آن در ماهنامه خبری و فرهنگی «ره‌آورد دانشگاه» بازنشر داده شده، می‌گوید: «هیچ مسئولیت رسمی بخصوصی ندارم و همسرم بیش از هر چیز دیگری انتظار دارند که محیط خانوادگی آرام، شاد و سالم باشد».
عفت مرعشی
عفت مرعشی، همسر اکبر هاشمی‌رفسنجانی را شاید بتوان از بین همسران رؤسای جمهور بعد از انقلاب، خبرسازترین و سیاسی‌ترین فرد دانست. مرعشی در کتاب خاطراتش که با عنوان «پا به پای سرو» از سوی دفتر نشر معارف انقلاب منتشر شده خود را این‌گونه معرفی می‌کند: «من، عفت مرعشی، همسر عالم مجاهد، روحانی وارسته، سیاست‌مدار نامی ایران‌زمین، تربیت‌یافته مکتب اهل بیت (ع)، انسان شریف و بزگوار حضرت آیت‌الله آشیخ اکبر هاشمی‌رفسنجانی هستم. مردم عزیز مرا اغلب با دو حادثه و دو روایت می‌شناسند. اول حادثه ترور همسرم در سال 1358 که در نجات معجزه‌وار ایشان صاحب نقش بودم و دوم حوادث تلخ بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری در سال 1388 و صحنه رأی‌دادن در حسینیه جماران که جملاتی از من در رسانه‌ها انتشار یافت و بهانه‌ای برای تخریب همسر و فرزندانم توسط تندروها شد». اما همه نقش سیاسی عفت مرعشی به همین دو رویداد خلاصه نمی‌شود و در جای‌جای خاطرات هاشمی به‌ویژه در مبارزات قبل از انقلاب می‌توان نقش او را مشاهده کرد.
زهره صادقی
زهره صادقی اگرچه از نظر خانوادگی کاملا سیاسی محسوب میشود زیرا او فرزند حجت‌الاسلام علی‌اکبر صادقی، خواهرزاده سید موسی صدر، دخترخاله فاطمه طباطبایی (همسر سیداحمد خمینی) و صادق طباطبایی و همسر سیدمحمد خاتمی هم هست اما در‌عین‌حال، هیچ‌وقت فعالیت سیاسیِ رسمی‌ای از او مشاهده نشده و بیشتر به کارهای خیریه پرداخته است؛ چنانکه در سال78 به همراه تعدادی از همسران اعضای دولت وقت، مؤسسه خیریه «به‌آفرین فردا» را تأسیس کرد؛ مؤسسه‌ای که مختص دانش‌آموزان دختر مقاطع تحصیلی راهنمایی و دبیرستان است و عضویت و حمایت از فرزندان ایتام از اولویت‌های اصلی آن است. صادقی در زمان ریاست‌جمهوری سیدمحمد خاتمی به اقتضای جایگاهی که داشت، در برخی از سفرها همسرش را همراهی می‌کرد. او در سال87 در جریان حملات اسرائیل به غزه در پاسخ به نامه همسر امیر وقت قطر خواستار فراخوان دولت‌ها و ملت‌ها برای حمایت از مردم مظلوم فلسطین شد.
اعظم‌السادات فراحی
اعظم‌السادات فراحی را شاید بتوان نخستین همسر رئیس‌جمهوری دانست که از گرفتن مسئولیت‌های رسمی ابایی نداشت؛ تا جایی که مسئولیت نمایندگی رئیس دولت را در «مرکز امور زنان» برعهده گرفت. او همسر محمود احمدی‌نژاد است. کمتر سفر خارجی از احمدی‌نژاد وجود دارد که فراحی در آن حضور نداشته باشد و به نوعی در بیشتر سفرها پابه‌پای احمدی‌نژاد می‌رفت. او در جریان حملات اسرائیل به غزه در سال 1387 نامه‌ای به سوزان مبارک، همسر حسنی مبارک، رئیس‌جمهور وقت مصر درباره اهمیت رفع حصر غزه، تلاش در راستای کمک به مردم فلسطین و بازکردن گذرگاه رفح جهت جلوگیری از وقوع یک فاجعه انسانی نوشت؛ نامه‌ای که در سایت ریاست‌جمهوری در 29 دی‌ماه منتشر شد. فراحی در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری دهم تلاش کرد نقش مؤثرتری نسبت به قبل داشته باشد و در برخی برنامه‌های تبلیغاتی احمدی‌نژاد شرکت می‌کرد؛ موضوعی که در جریان انتخاب ریاست‌جمهوری نهم سابقه نداشت. اگرچه برخی، فضای به‌وجودآمده در برنامه‌های تبلیغات انتخاباتی آن سال و حضور همسران رقبای دیگر در این برنامه‌ها را عامل فعالیت‌های انتخاباتی بیشتر فراحی می‌دانند. او آذرماه 1388 در اجلاس «همسران سران جنبش عدم تعهد» که در ایتالیا با موضوع «امنیت غذایی و نقش زنان در تلاش جهانی برای مقابله با گرسنگی» برگزار شده بود هم شرکت و سخنرانی کرد. فراحی در جریان این سفر با همسران رؤسای‌جمهور برخی کشورهای شرکت‌کننده در این اجلاس از جمله همسران رؤسای جمهور سنگال، عراق، پاکستان و... نیز دیدار داشت. برخی از نزدیکان فراحی باور دارند او نقش مؤثری در ترغیب همسرش برای استفاده از زنان در کابینه دولت دهم داشته است؛ چنانکه احمدی‌نژاد در لیست پیشنهادی‌اش به مجلس هشتم در راستای تشکیل دولت دهم سوسن کشاورز، فاطمه آجرلو و مرضیه وحید‌دستجردی را به‌عنوان وزرای پیشنهادی برای وزارتخانه‌های آموزش‌وپرورش، رفاه و بهداشت معرفی کرد. او در وصف همسرش، محمود احمدی‌نژاد گفته بود: «من بقیه مردها را نمی‌دانم، اما بنده اگر یک روز همسر خود را نبینم می‌میرم. حاضرم همه این دنیا را برای دیدن لبخند مادر و همسرم بدهم». در پایان دولت دهم هم احمدی‌نژاد به نمایندگی از دیگر اعضای هیئت دولت لوح تقدیری را به پاس تلاش‌ها و حمایت‌های فراحی از دولت و رئیس‌جمهور به او اهدا کرد.
صاحبه روحانی
صاحبه روحانی با نام پیشین صاحبه عربی، همسر و البته دخترخاله حسن روحانی است که اطلاعات زیادی از او در دسترس نیست و فقط می‌دانیم که سال47 و وقتی 14سالش بود، با مهریه «دو دانگ منزل مسکونی پدر و مادر داما‌د، مقداری زمین، آب و چند مثقال طلا» به عقد پسرخاله 20ساله‌اش یعنی حسن روحانی درآمد. روحانی هم در خاطراتش درباره او نوشته است: «صاحبه در سال 1333 در سرخه سمنان در یک خانواده مذهبی و سنتی به دنیا آمده و پدرش عبدالعظیم عربی راننده مینی‌بوس بوده که بین سرخه و سمنان تردد می‌کرده است».
هرچقدر صاحبه روحانی سال‌ها بی‌حاشیه بود اما در یک موضوع نام او بسیار جنجالی شد. سال93 بود که خبری در خبرگزاری «فارس» با عنوان «ضیافت همسر رئیس‌جمهور برای زنان در کاخ» منتشر شد. این خبرگزاری منتقد دولت در خبر خود مدعی شد که تالار حافظیه سعدآباد در شب میلاد حضرت زهرا(س) محل برپایی جشن همسر رئیس‌جمهور برای همسران وزرا، سفرای خارجی مقیم تهران و زنان دولتی بوده و این میهمانی زنانه با رقص دختران و شوی لباس همراه بوده است. البته این خبرگزاری در خبر اولیه خود که بعد آن را از روی خروجی‌اش حذف کرد، مدعی شده بود که به هر یک از شرکت‌کنندگان در این جشن سکه‌هایی نیز اهدا شده است. انتشار این خبر در همان زمان با واکنش‌های متفاوتی از سوی حامیان و منتقدان دولت روبه‌رو شد؛ تعدادی از شرکت‌کنندگان از جمله هنرمندانی که در این میهمانی حضور داشتند، به تکذیب محتوای این خبر پرداختند و اسحاق جهانگیری، معاون‌اول رئیس‌جمهور نیز در صفحه شخصی‌اش در فیس‌بوک به نقل از همسرش که در این جشن حضور داشت، روایتی کاملا متفاوت منتشر کرد. از سوی دیگر برخی از نمایندگان مخالف دولت در مجلس از جمله اعضای جبهه پایداری از طریق تریبون این نهاد قانون‌گذاری به روحانی به علت برگزاری چنین جشنی از سوی همسرش تذکر دادند و آن را نمادی از اشرافی‌گری عنوان کردند و در ادامه «تعدادی از بانوان تهرانی» نیز در مقابل نهاد ریاست‌جمهوری تجمعی را که گفته شد «خودجوش» است، برگزار کردند.
سایر اخبار این روزنامه
قابل انتشار نیست
چراغ سبز مذاکره مستقیم؟
در دادگاه از اتهامی که از صداوسیما پخش شده تبرئه شده‌ام
نقش زنان رؤسای جمهور در دولت‌ها چگونه بوده است؟
چه کسانی جلوی استیضاح سنگ می‌اندازند؟
۱۱۰ کارخانه فولاد خصوصی در آستانه تعطیلی
مشکات‌الزهرا و کیمیا علیزاده
حمله به دولت دلیل شایعه‌پراکنی علیه یک نماینده؟
تاوان رویارویی با حزب‌الله
مسئله و راه‌حل
ظهور زودهنگام دیکتاتوری دیجیتال
احياي برجام و ديوان بين‌المللي دادگستري
بوروکراسی ناکارآمد
