روزنامه ایران
1401/04/28
بلای مرمت غیر اصولی به جان نصف جهان
زهرا کشوریدبیر گروه زیست بوم
داربست‌های 14ساله مرمت مسجد امام اصفهان که برداشته شد آه از نهاد فعالان و کارشناسان میراث فرهنگی کشور بلند شد.مرمت مسجد امام اصفهان خسارت‌بار‌تر از مرمت مسجد شیخ لطف‌الله است. سه سال پیش بود که مرمت مسجد صفوی شیخ لطف‌الله به دو رنگ شدن یکی از زیباترین گنبدهای ایران انجامید. اعتراض ده‌ها کارشناس و فعالان حوزه میراث فرهنگی اما به نجات آثار تاریخی یکی از مهم‌ترین شهرهای تاریخی کشور یعنی اصفهان منجر نشد.مرمت‌کاران این بار سطح گنبد مسجد امام را چین انداختند و با فرورفتگی‌ها و برآمدگی‌های عجیب تحویل افکارعمومی دادند؛ تصاویری که اعتراض جامعه میراث فرهنگی را در پی داشته است. «فریبا خطابخش» مدیر پایگاه میراث جهانی نقش جهان اصفهان هم اعتراض کارشناسان را مشتی حرف بیهوده خواند و از نوسازی مسجد به جای مرمت آن خبر داد تا این سؤال پیش بیاید که کدام قانون اجازه می‌دهد یک مسجد تاریخی را به جای مرمت، نوسازی کنند؟ملیحه مهدی‌آبادی، کارشناس مرمت آثار تاریخی در گفت‌و‌گو با روزنامه «ایران» به مرمت‌های اصولی مرحوم «باقر آیت‌الله‌زاده‌شیرازی» معمار، مرمت‌گر، استاد دانشگاه و چهره ماندگار عرصه معماری، حفاظت و مرمت بناهای تاریخی ایران که روی آثار تاریخی میدان نقش جهان انجام داده اشاره می‌کند و می‌گوید: «گنبد مسجد امام چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب استحکام‌بخشی شده بود.آن زمان آقای شیرازی مدیر پایگاه میراث نقش جهان بود. در شورای فنی کسانی چون حسین آقاجانی و حسین‌آبادی بودند که متأسفانه همه آنها فوت کردند.»مهدی‌آبادی با اعتقاد به اینکه آن مرمت‌ها کافی بود، می‌گوید: «به نظر می‌رسد تخصص کسانی که در سال‌های اخیر آثار را آسیب‌شناسی نمودند و کار را انجام دادند در حد مرمت چنین آثاری نبود.»
سوداگری در حفاظت و مرمت آثار تاریخی
او بحث را به سوداگری در حفاظت و مرمت آثار تاریخی می‌برد و می‌گوید: «مرمت آثار در سال‌های اخیر با عجله انجام میشود. هزینه‌ای به پایگاه‌ها داده میشود و آنها به جای اینکه فعالیت‌ها را گسترش و پژوهش‌های بیشتری انجام دهند، سریع شروع به مرمت آثار می‌کنند. این اتفاق تنها در مسجد جامع اصفهان (مسجد امام) و مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان نمی‌افتد.»او شهادت می‌دهد که بارها کاشی‌های تکیه قاجاری معاون‌الملک در کرمانشاه کنده شده و نصب شده‌اند. این مرمت به شکسته شدن کاشی‌های ارزشمند تکیه منجر شده است.
تفکر پیمانکاری
این کارشناس مرمت اعتقاد دارد تفکر علمی پشت مرمت‌ها نیست و بیشتر تفکر پیمانکاری است. مهدی‌آبادی نتیجه می‌گیرد وقتی تفکر پیمانکاری آثار را مرمت می‌کند، حاصلش جز اتفاقی که در اصفهان افتاد نخواهد بود. مهدی‌آبادی می‌گوید: «چون مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد امام آثار جهانی هستند مرمت غیراصولی آنها دیده میشود اما وضعیت آثار دور از چشم افکارعمومی هم بهتر از مرمت این دو اثر صفوی نیست.»این کارشناس بحث را به مرمت طاق‌بستان می‌برد و می‌گوید: «در طاق‌بستان هم همین اتفاق افتاد. با لودر و بولدوزر به جان اثر افتادند در حالی که هرگز کلنگ باستان‌شناسی به آنجا نخورد. فقط می‌خواهند اعتبار تخصیص یافته را هزینه کنند و تنها به ظاهر کار فکر می‌کنند.»به گفته او خیلی از مرمت‌ها تأییدیه کمیته فنی‌ها و شورای فنی‌ها را هم دارد. او می‌گوید: «سطح علمی کمیته‌ها و شورای فنی‌ها و کارشناس‌ها هم پایین آمده است. حالا دیگر کارشناسان در قدوقواره انجام کارهای بزرگ نیستند.»
خصوصی‌سازی
او آغاز این درد را از زمان پیاده‌سازی غیرکارشناسی اصل 44 قانون اساسی می‌داند و می‌گوید: «آن زمان تصمیم گرفتند خصوصی‌سازی و برون‌سپاری در میراث فرهنگی اتفاق بیفتد، ولی این خصوصی‌سازی درست انجام نگرفت. خیلی از کارشناس‌ها یا به اجبار بازنشسته شدند یا خودشان را بازخرید کردند.» این روند در دولت نهم و دهم شدت می‌گیرد. مهدی‌آبادی از آن به عنوان ضربه کاری یاد می‌کند و می‌گوید: «دولت‌ها از مدیران متخصص استفاده نکردند و به طور طبیعی مدیران انتخاب شده هم کارشناس برجسته نخواستند. کارشناسان کم کم به حاشیه رفتند و یکسری دانشجو وارد کار شدند. بسیاری از دانشجوها هم در دانشگاه رشد نکردند، بدنه کارشناسی میراث فرهنگی ضعیف شد و در نتیجه آن تفکر که باید میراث فرهنگی حفظ شود کمرنگ شد. الان خیلی از کسانی که در حوزه میراث فرهنگی کار می‌کنند، پیمانکارانی هستند که «گرید» مرمت گرفته‌اند.»
اشتباه سازمان برنامه و بودجه
به گفته مهدی‌آبادی سال‌های اولی که میراث‌فرهنگی خصوصی‌سازی شد، سازمان برنامه و بودجه به معماران و کسانی که عمران خوانده بودند اما در پروژه‌ای با میراث فرهنگی همکاری داشتند گرید (معیار صلاحیت‌گذاری برای تضمین کیفیت و کمیت پیمانکاران) مرمت داد. این تصمیم باعث شد کسانی که تخصصی در مرمت نداشتند اما در زمینه عمران کار کرده بودند و یا در معماری و سازه تخصص داشتند وارد کار مرمت شدند.او که سال‌ها در حوزه میراث فرهنگی کرمانشاه فعالیت داشته و نتیجه سال‌ها تلاشش ثبت جهانی کتیبه بیستون در فهرست جهانی یونسکو است، حداقل دو مورد در کرمانشاه سراغ دارد. پیمانکارانی فعال در حوزه آسفالت جاده و خیابان و کسانی که کارهای سنگین چون لودر و بولدوزر انجام می‌دادند، توانسته بودند از سازمان برنامه و بودجه گرید مرمت بگیرند، فقط به این دلیل که در دوره‌ای با میراث فرهنگی همکاری داشتند. او می‌گوید: «این افراد در حوزه تخصصی خودشان ممکن است خوب باشند اما مثلاً با چه تفکری مرمت کتیبه قدیمی‌ترین نقش برجسته ایران یعنی «آنوبانی‌نی» را در سامانه به مزایده می‌گذارند و پیمانکاری انتخاب میشود که هیچ تخصصی در حفاظت از آثار صخره‌ای ندارد. معلوم است که باید فاتحه آثار را خواند.»
نظارتی وجود ندارد
این کارشناس اعتقاد دارد در سال‌های اخیر بحث نظارت روی فعالیت‌ها در حوزه میراث فرهنگی بسیار کمرنگ شده است. یک زمانی پژوهشگاه میراث فرهنگی روی تصمیم های سازمان میراث فرهنگی نظارت داشت و الان سطح فعالیت پژوهشگاه در حد حفاظت فیزیکی آثار پایین آمده است. کسی خودش را مکلف نمی‌داند به کارشناسان پژوهشگاه پاسخ دهد. کارشناسان کارکشته، یا بازنشسته شده‌اند یا خود را بازخرید کرده‌اند. سطح و بنیه کارشناسی سازمان بسیار پایین آمده است. مدیران یکسری از استان‌ها هیچ تخصصی در حوزه میراث فرهنگی ندارند. او از واگذاری مدیریت برخی مجموعه‌های تاریخی به کسانی که تخصص پزشکی یا دندانپزشکی دارند سخن به میان می‌آورد و از تفویض اختیارات شورای فنی به استان‌ها به‌عنوان یکی از علل تخریب آثار تاریخی به اسم مرمت نام می‌برد. مهدی‌آبادی عدم وجود کارشناس توانمند در برخی از استان‌ها و تخصیص اعتبار به استانداری‌ها را از دیگر دلایل این وضعیت برمی‌شمرد و می‌گوید: «در برخی از استان‌ها استاندار‌ها تفکر توسعه‌ای دارند و مثلاً می‌خواهند جاده را از دل یک اثر و تپه تاریخی بگذرانند، کافی است تا مدیران میراث در برخی از استان‌ها جلوی این طرح‌ها بایستند،برخی استانداران اجازه فعالیت به او را نمی‌دهند. استقلال اداری مدیران از بین می رود و آنها به اعتبارات استانی و شهرداری وابسته می شوند، همین مسأله هم آنها را تحت فشار قرار می‌دهد.»
میراث قربانی گردشگری شد
وی روی نگاهی که اعتقاد دارد باید میراث فرهنگی قربانی گردشگری شود تمرکز می‌کند و می‌گوید: «موافقان با این تفکر اعتقاد دارند گردشگری سرمایه می‌آورد در حالی که میراث فرهنگی و آثار تاریخی سرمایه ملی ما هستند که باید به نسل آینده واگذار شوند.»
چرا مدیر پایگاه نقش جهان عوض نشد؟
این کارشناس به دو رنگ شدن گنبد مسجد جهانی شیخ لطف‌الله بر اثر مرمت در سال 98 اشاره می‌کند و می‌گوید: «کمترین کاری که باید می کردند، عوض کردن مدیر پایگاه بود اما در اصفهان به او امتیاز هم دادند. هیچ‌کس هم بازخواست نشد. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی متولی میراث فرهنگی است، نه مالک. میراث فرهنگی متعلق به مردم است.»
کسی حق بازسازی آثار تاریخی را ندارد
او در واکنش به حرف‌های فریبا خطابخش مدیر پایگاه میراث فرهنگی که به رسانه‌ها گفته است از ابتدا بنا بر بازسازی گنبد مسجد امام بود نه مرمت آن، می‌گوید: «هیچ‌کس حق بازسازی یک اثر تاریخی را ندارد. مگر میدان شهری و یک ساختمان تازه است که بازسازی و نوسازی بخواهد؟ این حرف نشان می‌دهد کسی مسئولیت را پذیرفته که دانش حفاظت و مرمت ندارد.»ثبت کننده کتیبه بیستون در یونسکو به عضویت ایران در کنوانسیون‌های مختلف اشاره می‌کند و می‌گوید: «هیچ‌کدام از این کنوانسیون‌ها اجازه بازسازی آثار تاریخی را نمی‌دهند؟ شاید دو قرن پیش این اتفاق در اروپا افتاده باشد اما الان اصلاً قابل قبول نیست. مگر ما می‌توانیم آثار تاریخی را از نو بسازیم؟ هیچ مرمت‌گری اجازه بازسازی و نوسازی آثار تاریخی را ندارد مگر در زمانی که استحکام بنا به خطر بیفتد. گنبد مسجد امام و گنبد مسجد شیخ لطف‌الله چه مشکلی داشتند که نیاز به بازسازی داشته باشند؟»مهدی‌آبادی همچنان معتقد است بلایی که بر سر گنبد مسجد شیخ لطف‌الله و گنبد مسجد امام آمد از سوداگری آب می‌خورد.
سایر اخبار این روزنامه
دروی مدال‌های المپیاد به سبک ایرانی
تهران اصفهان در یک ساعت
عبور از 60 روز گرم بدون خاموشی!
8 میلیون هزینه دادرسی برای پرونده 100 میلیونی!
بلای مرمت غیر اصولی به جان نصف جهان
پوتین و اردوغان امروز در تهران
در جمع بزرگان شعر معاصر
تهران؛ پایتخت دیپلماسی فعال منطقه‌ای
خداحافظی 148هزار دانش‌آموز سیستانی با مدرسه
با حاکمیت «اشرافیت آموزشی» مواجه هستیم
کنکور 1402 از بلاتکلیفی درآمد
جشن پدرانه
