روزنامه جوان
1401/05/08
سیلی سیلاب
سامانه بارشی «مانسون» که از ۳۱ تیرماه وارد کشور شده‌است، همچنان در حال بارش و گرفتن قربانی است. به سیاق اتفاق‌های مشابه، سازمان‌های درگیر در بحران ایجاد شده نتوانستند شرایط لازم را برای مقابله با سیلاب فراهم کنند، برای همین تسلیم «مانسون» شدند. بر اساس گزارش سازمان هلال احمر، ۱۸ استان کشور در حال حاضر درگیر سیلاب‌هایی هستند که در یک هفته گذشته ۳۴ نفر را به کام مرگ کشانده‌است، ۲۵ مفقودی بر جا گذاشته و خسارت‌های کلانی به زیرساخت‌های کشور وارد کرده‌است.به گزارش «جوان»، در زمانه حاضر، کسب شرایط لازم برای آمادگی مقابل سیلاب ابتدا متکی به مناسبات علمی از جمله هوشیاری در پیش‌بینی سازمان هواشناسی و بعد از آن وجود اراده و عمل در سازمان‌های درگیر از جمله وزارت کشور، استانداری، راه و شهرسازی، شهرداری و دهداری‌ها و دیگر سازمان‌های امدادی است که باید مناسبات لازم را برای خدمات عمرانی براساس کشور در معرض تهدید حوادث و بلایای طبیعی طراحی و اجرا کنند که هرگز به این موضوع وقعی گذاشته نمی‌شود، از همین‌رو آنچه در معرض سیلاب قرار می‌گیرد، به راحتی نابود میشود و سازمان‌های درگیر کاری ندارند، به جز اینکه ابتدا غافلگیر شوند و سپس شاهد حادثه باشند؛ اتفاقی که شنبه هفته گذشته در شهرستان استهبان استان فارس افتاد و مرگ ۲۲ شهروند را رقم زد و ساعت یک و ۳۰ دقیقه بامداد پنج‌شنبه ۶ مرداد در منطقه امامزاده داوود در شمال غرب تهران تکرار شد و هشت کشته و ۱۹ مفقودی برجا گذاشت. آن‌گونه که سازمان هلال احمر اعلام کرده‌است، از هفته گذشته تا کنون ۳۴ نفر در جریان سیلاب‌های کشور جان باخته و ۲۵ نفر ناپدید شده‌اند.
هشدار به سازمان هواشناسی
تجربه نشان داده‌است، سازمان هواشناسی در سال‌های اخیر به زعم هزینه‌کرد‌های کلان در پیش‌بینی‌های صحیح، ناتوان عمل کرده‌است، به طوری که در بارندگی جنوب استان فارس و استهبان هواشناسی بعد از وقوع سیلاب اعلام هشدار کرد! اعلام هشدار دیرهنگام سازمان هواشناسی تذکر به این سازمان را از سوی دیوان محاسبات کشور به همراه داشت. مهرداد بذرپاش، رئیس کل دیوان محاسبات کشور اعلام کرد که ترک فعل سازمان هواشناسی در تکمیل شبکه ملی هشدار رخداد‌های سیل، طوفان و گرد و غبار در دستور دیوان محاسبات قرار می‌گیرد. وی توضیح داد که به رغم گذشت پنج سال از تصویب قانون هوای پاک، مطابق ماده ۲۶ قانون، سازمان هواشناسی مکلف بود ظرف دو سال شبکه ملی هشدار و پیش‌آگاهی رخداد‌های سیل، طوفان و گرد و غبار را تکمیل کند، این مهم انجام نشده‌است، از همین رو ترک فعل صورت‌گرفته به زودی در دستور کار دیوان محاسبات قرار خواهد گرفت.
ترک فعل ۴۰ ساله سازمان‌های دولتی چه میشود؟
به زعم اعلام رئیس دیوان محاسبات کشور، روشن است ترک فعل صورت گرفته فقط سازمان هواشناسی را شامل نمی‌شود، بلکه تمامی سازمان‌هایی را که مسئول ساخت و عمران مسیل‌ها، نهرها، فضای سبز و شبکه‌های ارتباطی هستند، دربرخواهد گرفت، چراکه ترک فعل‌های صورت گرفته از سوی همین سازمان‌هاست که منجر به از دست رفتن جان شهروندان، وارد شدن خسارت‌های کلان به بخش‌های کشاورزی، مسکونی و شبکه‌های ارتباطی کشور میشود. در ترک فعل‌های صورت گرفته‌است که سیلاب همه را غافلگیر می‌کند، در چنین شرایطی تنها واکنش مدیران حاضر شدن در محل حادثه و گرفتن عکس یادگاری با لباس‌های گل‌آلود است که چنین رفتاری جز برانگیختن خشم کاربران در شبکه‌های اجتماعی ثمر دیگری نداشته‌است. این دسته از مدیران جایی که باید به وظایف قانونی خود عمل می‌کردند، ترک فعل کرده‌اند. موضوع دیگر درباره واکنش مدیران به حادثه سیل، اعلام آماده‌باش و تشکیل تیم‌های بحران و امداد و نجات برای کمک به آسیب‌دیدگان است. کمک به آسیب‌دیدگان وظیفه ذاتی سازمان‌های مسئول است که باید بی‌منت به آن عمل کنند و اگر آن‌ها به وظایف پیشگیرانه خود عمل می‌کردند، نیازی به تشکیل جلسات بی‌ثمر بعد از وقوع حوادث هم نبود.
سیلاب در اوج بی‌مدیریتی
بروز این حوادث روشن کرده‌است که سیلاب‌ها در اوج بی‌مدیریتی رقم می‌خورد، چراکه با ساده‌ترین فناوری‌هایی که در کشور‌های دوردست آفریقا هم موجود است، می‌شد در چهار دهه گذشته با کمترین هزینه سیل‌بند‌های متعدد تأسیس کرد! سیل‌بند‌هایی که آب را به سفره‌های زیرزمینی هدایت می‌کند و رسوب‌های جمع‌شده در آن که بهترین خاک برای کشاورزی است در مزارع استفاده میشود. تجربه روشن کرده‌است عمده پروژه‌های عمرانی به دست پیمانکاران سپرده میشود؛ پیمانکارانی که به جای ساخت سازه‌های امن به فکر منافع خود هستند، برای همین عمده سازه‌هایی که به دست آن‌ها ساخته میشود با فشار آب شیلنگ از دست می‌رود چه رسد به سیلاب سهمگین.
پرسش‌های بی‌جواب
برجای ماندن خسارت‌های کلان که از جریان سیلاب‌ها به کشور وارد میشود، پرسش‌های اساسی را در این‌باره مطرح کرده است. اینکه مسئول بررسی سوءمدیریت در این سیلاب‌ها چه کسی است؟ همچنین چه کسی باید پاسخ دهد چرا به نحو مناسب سیل‌بند ساخته نشده‌است؟ در بودجه‌های تخصیص‌یافته، رنگ کردن جدول خیابان‌ها اهمیت بیشتری داشته یا احداث سیل‌بند، اگر گزینه دوم اهمیت بیشتری داشته چرا به آن توجه نشده‌است؟ بخش مهمی از خسارت‌ها، متوجه ساخت و ساز‌هایی میشود که در حریم رودخانه صورت می‌گیرد. این پرسش اساسی مطرح است که چه کسی مجوز ساخت و ساز در حریم رودخانه‌ها و مسیل‌ها را داده‌است و چرا این افراد همیشه از حاشیه امن برخوردار هستند؟ این پرسش‌ها همه ساله با وقوع سیلاب‌ها مطرح و با فروکش کردن آن به فراموشی سپرده میشود تا سیلاب دیگری بار دیگر منجر به طرح پرسش‌ها شود.
زمین‌های از دست‌رفته
از دست رفتن اراضی کشاورزی در سیلاب اتفاق ناگواری است که به راحتی در حال رقم خوردن است. مهندس احمد مهدی‌زاده، کارشناس جهاد کشاورزی بر این باور است که سیل از عوامل طبیعی است که دارای مزایایی است، اما در کشور ما معایب آن بیشتر است. به باور او از مزیت‌های سیل می‌توان به پر شدن سد‌های خاکی و بتنی کشور و آبگیری بند‌های خاکی اشاره کرد. از معایب آن هم تخریب خاک کشاورزی است. در زمین‌های کشاورزی ۳۰ سانت اول زمین قابل کشت و کار است، چراکه در این مقدار از خاک اکسیژن و آب ذخیره میشود. کود کشاورزی هم در این میزان از خاک نگه داشته‌می‌شود، بنابراین وقتی باران شدید می‌آید، روی خاک را می‌برد و آن را در بیابان و گاهی در سد‌ها ته‌نشین می‌کند. اثر تخریبی دیگر اینکه وقتی رویه خاک از بین می‌رود، باعث سفت‌شدن زمین میشود. در بیابان‌ها، به شن‌هایی از دسته صنعتی می‌رسیم که برای مصالح ساختمانی استفاده میشود، گاهی هم به خاک سرخه یا ماسه می‌رسیم که اصلاً قابل کشت و کار نیست و در بعضی موارد هم به مواد سمی می‌رسیم.
میراث سیلاب، زمین سنگلاخی است
مهندس مهدی‌زاده معتقد است جبران جابه‌جایی خاک در منابع طبیعی و در ارضی کشاورزی سال‌ها طول می‌کشد. دانشمندان می‌گویند ۷ هزار سال طول می‌کشد تا یک سانت خاک کشاورزی شکل بگیرد. به همین دلیل است که جلوی ساخت و ساز‌ها در زمین‌های کشاورزی گرفته میشود. حال سیل، خاک این قبیل زمین‌ها را از روی منابع طبیعی و مراتع، به مکان‌هایی دست‌ساز یا گودال‌هایی کنار کوه‌ها یا سد‌ها می‌برد و در آنجا ته‌نشین و آن را به صورت رسوب از دسترس ما خارج می‌کند. با اتفاق این حادثه به صورت مداوم، زمین کشاورزی به سنگلاخ و در نهایت به رودخانه تبدیل میشود تا با هر بار سیل در آینده از رودخانه شکل گرفته عبور کند. پس با شکل‌گیری رودخانه، ما زمین مساعد کشاورزی را از دست داده‌ایم.
مهندس مهدی‌زاده درباره آب‌های ذخیره در سد‌ها هم معتقد است: ما دو نوع سد داریم؛ طبیعی و دست‌ساز. در سد‌ها و منابع آبی که به صورت طبیعی است مثل دریاچه‌ها، آن‌ها در برابر سیل مقاوم هستند، اما سد‌هایی که دست‌ساز ساخته شده‌است با وقوع سیل، گل و لای در آن‌ها ته‌نشین میشود و به کف سد‌ها می‌چسبد. آن وقت برای بیرون آوردن و تمیز کردن سد‌ها هزینه زیادی لازم است که در این شرایط اقتصادی اگر منطقه‌ای دچار این رسوب شود، اعتباری برای برطرف‌کردن آن داده نمی‌شود.
