روزنامه جوان
1401/05/13
اقامه عزاداری با احیای سنت‌ها
شیوه‌ها و سبک‌های عزاداری در ایران مانند هر آیین دیگری به مرور زمان در معرض تغییرات شکلی و مفهومی مثبت و منفی بوده است، بعضاً پیرایه‌هایی نیز به آن اضافه شده یا از نقاط قوت آن کاسته شده است. با این حال همواره دیده‌بانانی که دغدغه فرهنگ و دین داشته‌اند، آیین‌های عزاداری را مورد آسیب‌شناسی قرار داده‌اند. چه بسا ستیزه‌گران کوشیده باشند در برهه‌ای در این دستگاه نفوذ کرده و آن را دستخوش انحراف سازند. با این وجود آیین‌های عزاداری بزرگ‌ترین میراث فرهنگی ایرانیان بوده که در آن چندین هنر همواره نقش داشته است، از موسیقی گرفته که در قالب ساز‌های کوبه‌ای، دمام و سنج و طبل به کار این آیین آمده‌اند تا ساز‌های بادی، چون نی و نقاره تا هنر نمایش که در قالب تعزیه و شبیه‌خوانی خود را در خدمت آیین‌های عزاداری اباعبدالله‌الحسین (ع) قرار داده‌اند.در گوشه و کنار ایران به اقتضای قومیت‌ها و فرهنگ‌های مختلف، شیوه‌ها و اشکال گوناگونی برای عزاداری ماه محرم پدید آمده است که از میان آن می‌توان به نخل‌گردانی، شبیه‌خوانی، تعزیه، شام غریبان و طشت‌گذاری اشاره کرد یا برای مثال در تهران شیوه‌ای از عزاداری به نام چارپایه‌خوانی داشتیم که در سال‌های اخیر مداحانی در احیای آن همت گماردند و مورد تقدیر رهبر انقلاب هم قرار گرفتند. شیوه‌های عزاداری، اما در ۳۰ سال اخیر، به‌ویژه در تهران دچار اعوجاجی شد و مهم‌ترین آفت آن رکود معنا در غیاب هنر‌های اصیل و ناب بود. در این وضعیت آنچه غلبه پیدا می‌کرد بیشتر شور حالی از معنا و مفهوم بود که خود را در نوحه‌خوانی‌های بی‌مغز مبتنی بر ریتم‌های موسیقی غربی نشان می‌داد. در سال‌های اخیر، اما این انحرافات با هوشمندی بخشی از فعالان آگاه و دلسوز آسیب‌شناسی و نمود‌های آن سال به سال کمرنگ‌تر شد. نوحه‌ها در سال‌های اخیر از اشعار و متن‌های قوام یافته‌تری بهره می‌برد و آثار شاعران جوان شعر آیینی مورد توجه قرار گرفته است و اگرچه هنوز رگه‌هایی از اشعار و ریتم‌های سست به گوش می‌خورد، اما به جرئت می‌توان گفت سرعت آن در حال کاسته شدن است.
اگر به اشعاری که نوحه‌خوانان مشهور معاصر از آن بهره می‌بردند مراجعه کنیم، می‌بینیم فارغ از صدا و حال خوب، اشعار ناب و پرمغزی که استفاده می‌شده راز ماندگاری آن‌ها را موجب شده است. برای مثال صادق آهنگران همواره در نوحه‌خوانی پشتوانه اشعار مرحوم حبیب‌الله معلمی را داشته است. مرحوم مؤذن‌زاده‌اردبیلی همواره از اشعار فاخری چه در زبان ترکی و چه در زبان فارسی بهره برده است یا برای مثال حسین فخری، مداح و حماسه‌خوان مشهور خرمشهری فرزند حاج حسن فخری از مداحان قدیمی خرمشهر همواره از اشعار شاعرانی، چون حبیب‌الله معلمی و حبیب‌الله چایچیان (حسان) بهره برده است.
در این میان شکل و شیوه و سبک‌های عزاداری نیز هویت خاصی به آیین‌های عزاداری اباعبدالله داده است. شاید این گزاف نباشد که بگوییم پس از یک دوره عسرت در سال‌های اخیر شاهد چرخش عزاداری‌ها به سمت احیای سنت‌ها و اصالت آیین‌ها هستیم. نمایش شمایل‌ها و علم‌های بزرگی که در دوره‌ای خاص به رسوم عزاداری‌ها در ایران راه یافت و بیشتر جنبه‌ای نمایشی، اما تهی از بار معنوی داشت در حال کمرنگ شدن است. در سینه‌زنی‌ها و زنجیرزنی‌ها مسئله نظم و انضباط دسته‌های عزاداری موردی است که اهمیت خود را به مرور پیدا کرد. با این حال به نظر می‌رسد تمسک به هویت سنتی در عزاداری حسینی که رنگ و بوی معنوی بیشتری دارد و هنر و مفهوم را در کنار هم قرار می‌دهد، همچنان در میان هیئت‌ها و تکیه‌های عزاداری، به‌ویژه در شهر‌های بزرگ نیاز به بازنگری و آسیب‌شناسی دارد. برای این مهم بالا بردن درک و سواد فعالان این عرصه و آموزش آن‌ها می‌تواند یک اولویت محسوب شود. اینکه در سبک‌های عزاداری مهجور زیادی وجود دارد که در صورت احیا می‌تواند شأن و منزلت عزاداری‌ها را ارتقا دهد و هویت آن را استحکام بیشتری ببخشد غیرقابل انکار است. تعادل میان شور و شعور حسینی به شکلی که هنر و تکنیک در خدمت مفاهیم قرار بگیرد در آیین‌های عزاداری رویکردی ضروری است که البته همچنان نیازمند روشنگری و رجحان دادن کار فرهنگی عمیق است.
سایر اخبار این روزنامه
حجاب‌ستیزی روی دیگر اسلام‌هراسی
«خاموشی» ما را روشن کرد
کسی حاضر نبود جنازه فرزند ناخلف شیخ را بردارد
مدارس دولتی دیپلمه‌پرور!
ورود چین به دوران «چالش فعال» با امریکا
اشتباه نکنید! پلوسی مأمور دولت بایدن بود
پایان خوش گروگانگیری آجودانیه پس از ۴ ساعت وحشت
نگرانی از بروز جرائم مسلحانه
سال‌های پس از جنگ به عطش شهادت حاج عبدالله افزوده بود
۱۰ دستاورد دولت رئیسی بدون برجام و FATF
من مسلمان شده عشق حسینم
«عاشورا» ساعت صفر تغییر تاریخ!
اقامه عزاداری با احیای سنت‌ها
پرونده‌هایی برای ترک فعل‌های سیل تشکیل شده‌است
نمک‌پاشی سیاسی روی زخم و درد ۸ میلیون مستأجر
